تیپ‌شناسی شخصیت از منظر قرآن

حمیده عسکری، دانشجوی مقطع دکتری دانشگاه آزاد واحد تهران شمال، در گفت‌وگو با ایکنا به توضیح درباره رساله دکتری خود با عنوان «تیپ‌شناسی شخصیت از منظر قرآن کریم و ساخت مقیاس سنجش شخصیت مبتنی بر آن» پرداخت و اظهار کرد: قرآن می‌تواند تمامی جنبه‌های زندگی انسان را در بر بگیرد و بر این اساس می‌توانیم از این کتاب برای تمام امور زندگی خودمان استفاده کنیم. با این وجود، تمام مطالب و آموزه‌های قرآن در حوزه‌های مختلف در طی این سال‌ها استخراج نشده است و هنوز به آن دستاوردهایی که می‌توانیم از طریق قرآن حاصل کنیم نرسیده‌ایم. هدفی که بنده داشتم این بود که ببینم نظر قرآن درباره شخصیت و تیپ‌های شخصیتی چیست. به این دلیل به بررسی این موضوع پرداختم و اکنون قریب سه سال است که روی این موضوع تحقیق می‌کنم. نتیجه‌ای که به آن رسیده‌ایم این است که قرآن می‌تواند تیپ‌های شخصیتی را به ما معرفی کند. وقتی بتوانیم از منظر قرآن به تعریف شخصیت بپردازیم، می‌توانیم از این دستاورد، در مشاوره‌های شغلی، مشاوره‌های پیش از ازدواج و ... استفاده کنیم.
وی در خصوص ضرورت توجه به روان‌شناسی اسلامی توضیح داد: یکی از موضوعاتی که علم روان‌شناسی بر آن تأکید می‌کند، این است که باید هر نظریه روان‌شناسی بر اساس بومی‌سازی و شرایط فرهنگی آن جامعه شکل بگیرد. از آنجایی که محوریت جامعه ما براساس اسلام است بنابراین ضرورت دیدیم نظریه‌‌ای در خصوص شخصیت ارائه کنیم که بر محور اسلام باشد. باید توجه داشت هر کدام از نظریه‌های روان‌شناسی یک مبانی داشته است. مثلاً برخی نظریات مبانی فلسفی داشته‌اند یا برخی نظریات از نظریات دیگر به عنوان مبانی استفاده کرده‌اند. از آنجایی که ما معتقدیم قرآن می‌توان جهان‌شمول باشد و احکام و معارف آن همه افراد را در بر بگیرد، یعنی چه کسانی که به آن اعتقاد دارند و چه کسانی که به آن اعتقاد ندارند، بنابراین آمدیم قرآن را به عنوان پایه تحقیق خودمان قرار دادیم.
وی در ادامه گفت: یکی از نظریات مطرح‌شده در علم روان‌شناسی در حوزه تیپ‌های شخصیتی نظریه کلونینجر است. نظریه کلونینجر بر اساس مزاج‌ها هفت بعد شخصیت را مطرح کرده است. در این نظریه تبیین شده که کدام ابعاد شخصیتی افراد طبق این هفت بعد شخصیتی، قوی‌تر است و کدام ضعیف‌تر است. علاوه بر این، ما تست نئو را داریم که ابعاد شخصیت را ارائه می‌دهد. در این تست، میزان درون‌گرایی، برون‌گرایی، گشودگی و روان‌رنجوری افراد مشخص می‌شود. واقعیت این است که هر کدام از نظریات شخصیت بخشی از وجود انسان را در نظر می‌گیرند و از سایر بخش‌ها غفلت می‌کنند.
عسکری یادآور شد: اولین مسئله‌ای که در خصوص رساله دکتری من برایم مطرح بود این بود که روی چه مسئله‌ای پژوهش کنم. همیشه موضوع شخصیت و اینکه نظر قرآن درباره این مسئله چیست موضوع جالبی بوده است. بنابراین این موضوع را با مشورت استادان انتخاب کردم و کار را آغاز کردم. در گام اول بر اساس کلمه «شاکله» که نزدیک‌ترین کلمه به شخصیت است به مطالعه آیات پرداختم. بر اساس آیه 84 سوره اسراء به بررسی تعریف قرآن از شاکله پرداختم. در حال حاضر تعریفی که از شخصیت به دست آوردیم این است: نسبت‌سنجی تمرکز و مدیریت فرد نسبت به مولفه‌های زندگی‌اش. مؤلفه‌های زندگی همه افکار و تمایلات فرد را شامل می‌شود. این گام اول تحقیق بود. در گام دوم آمدیم کلماتی که می‌توانیم از طریق آنها تیپ‌های شخصیتی را استخراج کنیم، جمع‌آوری کردیم. یکی از این کلمات، تعبیر «من الناس» است که در قرآن به کار رفته است. «من الناس» یعنی برخی از مردم. براساس عبارت «من الناس» که بیست و پنج مرتبه در قرآن تکرار شده است ما شش تیپ شخصیتی به دست آوردیم.
وی افزود: در مواجهه با ذات، افراد می‌توانند اعتقاد به خدا داشته باشند یا نداشته باشند. در مواجهه با معیار، افراد می‌توانند علم‌الکتاب داشته باشند و می‌توانند نداشته باشند. در مواجهه با منفعت افراد می‌توانند دنیاطلب باشند و می‌توانند آخرت‌طلب باشند. در مواجهه با نوع زندگی می‌توانند تقوا داشته باشند، می‌توانند تقوا نداشته باشند. در مواجهه با دیگران، ممکن است افراد را هدایت کنند و ممکن است افراد را به سوی ظلمت ببرند. در گام بعدی آمدیم عبارت «لقوم» را مورد توجه قرار دادیم. به این دلیل این عبارت را مورد توجه قرار دادیم که این ترکیب نهایت رشد افراد را نشان می‌دهد؛ یعنی وقتی افراد به نهایت رشد خود برسند جزء یک قوم می‌شوند. عبارت «لقوم» ده مرتبه در قرآن ذکر شده است. ما این آیات را استفاده کردیم و توانستیم شاخص‌های مهم این قوم‌ها را به دست آوریم. در مرحله بعدی پژوهش می‌خواهیم «من الناس»ها را با «لقوم»ها ترکیب کنیم و به طور کامل نظریه شخصیت را ارائه دهیم.
وی در پایان گفت: در این پژوهش قرار است، ابتدا ما یک نظریه پایه در خصوص شخصیت ارائه دهیم، بعد به سراغ اختلال‌های شخصیت برویم و در نهایت الگویی برای درمان اختلالات شخصیت ارائه دهیم. کاری که خانم دکتر فیاض درباره افسردگی انجام دادند نیز چنین بود که ابتدا پایه‌های نظری‌اش انجام شد، سپس یک‌سری تحقیقات تطبیقی و مقایسه‌ای انجام شد، در نهایت در خصوص فرایند درمان کار کردند و پروتکل درمانی ارائه دادند.
انتهای پیام