عاشورا؛ روزنه‌ای برای رشد اجتماعی

به گزارش ایکنا از اصفهان، در یادداشت محمدرضا بزمشاهی، فعال فرهنگی و اجتماعی و کارشناس ارشد علوم سیاسی با موضوع کارکردهای اجتماعی عاشورا که به این خبرگزاری ارسال شده، آمده است:

یکی از بخش‌های جدا‌نشدنی فرهنگ ایرانی، عاشوراست. عاشورا فراتر از یک مناسبت مذهبی یا تاریخی در جامعه ایرانی بروز و ظهور یافته است و نمی‌توان تأثیر آن را در فرهنگ و جامعه ایرانی نادیده گرفت. این نقش فقط متعلق به این پدیده است و سایر مناسبت‌های مذهبی اسلامی و شیعی مانند غدیر، رمضان و عید فطر چنین اثر‌گذاری در جامعه ایرانی نداشته‌اند. در این نوشته بر آن هستم تا صرف نظر از جنبه‌های تاریخی، معنوی، کلامی و دینی عاشورا به تحلیل اثرات اجتماعی این پدیده در جامعه ایرانی بپردازیم:

همدلی

یکی از کارکردهای مراسم عاشورا در جامعه ایرانی تقویت حس همدلی است. شاید یکی از نمادهای این همدلی سفره‌های عاشورا و نذری‌های آن باشد، برخلاف تنگ‌نظری بعضی افراد که تإکید دارند که مثلاً این غذاها به افراد فقیر داده شود. حسن این مراسم به از بین بردن فاصله میان فقیر و غنی است. در سفره‌های عاشورا هیچ تفاوتی بین فقیر و غنی حتی هیچ تفاوتی بین مسلمان و غیرمسلمان نیست. این مراسم عزاداری و سوگواری مصداق این شعر است: «بنازم به بزم محبت که آنجا گدائی به شاهی مقابل نشیند».

و البته شاید این هم یک پارادوکس باشد که مجلس عزای امام حسین بزم محبت است. در این مجلس است که همه با هم و در کنار همدیگر می‌نشینند و کسی که بیشتر از بقیه به مردم خدمت کند، عزیزتر است.

تقویت روح کار جمعی

مراسم عاشورا زمینه‌ای است برای تقویت روحیه کار جمعی؛ برخلاف سخن ناروائی که از بس گفته شده است، همه باور کرده‌اند که ایرانی‌ها روحیه کار جمعی ندارند. مراسم محرم نشان می‌دهد که اتفاقاً کار جمعی در میان ایرانیان بسیار خوب انجام می‌شود. هیئت‌های عزاداری با کمترین مشکل مراسم خود را برگزار می‌کنند. امروزه در اصطلاحات عامیانه برای تخطئه یک سیستم مدیریتی عنوان مدیریت هیئتی یا کار هیئتی را به کار می‌بریم، اما به واقع باید گفت مدیریت هیئتی مبتنی بر روحیه همکاری و حس مسئولیت مشترک است. اگر من دیدم که دیگری به هر دلیلی نتوانسته کار خود را درست انجام دهد، به جای محاکمه یا سلب مسئولیت وظیفه خود می‌دانم کار زمین مانده او را به انجام رسانم؛ در این سیستم هر کس می‌داند اگر کار دیگری انجام نشود کار خود او و کار همه جمع ناتمام و ناقص خواهد بود. حضور نوجوانان و جوانان در برگزاری مراسم و امور اجرائی به آنان شخصیت اجتماعی بخشیده و نیز در این برنامه‌ها کارکردن و تعامل با دیگران را یاد می‌گیرند.

نشاط اجتماعی

شاید برای خواننده عجیب باشد که یک آئین سوگواری، نشاط اجتماعی ایجاد کند؛ اما واقعیت این است که شخصیت حسین(ع) به گونه‌ای است که عزای او با سایر عزاداری‌های معمول متفاوت است وقتی شما در مجلس سوگواری یکی از عزیزان خود شرکت می‌کنید، چهره‌ای غم‌زده و ناراحت دارید و این حزن و غم بعد از پایان مراسم هم با شما همراه است، اما وقتی یک مجلس عزاداری سالار شهیدان به پایان می‌رسد، نشانی از اخم و ناراحتی در چهره حاضران نمی‌بینید، چهره شرکت‌کنندگان در این مراسم عبوس و عصبی نیست، بلکه در واقع نوعی نشاط اجتماعی را در حاضران این مجالس می‌توان یافت.

عاشورا و تقویت همبستگی اجتماعی
یکی از کارکردهای ایام محرم و عاشورا در جامعه ایرانی، تقویت همبستگی بین اقشار و مناطق مختلف است، در بعضی روستاها مانند ابیانه در استان اصفهان و دوان در کازرون، رسمی وجود دارد که همه اهالی آن منطقه در روز عاشورا باید خود را به آنجا برسانند و در مراسم عاشورا شرکت کنند، این زمینه‌ای است برای تحکیم روابط اجتماعی و خانوادگی مردم یک منطقه، از سوی دیگر در تعدادی از روستاهای استان اصفهان رسمی وجود دارد که در دو روز تاسوعا و عاشورا مردم یک روستا مردم روستای دیگر را به مهمانی نهار دعوت می‌کنند، روستائیانی که در طول سال ممکن است بر سر هر چیز بی اهمیت یا مسائلی مثل تقسیم آب کشاورزی با همدیگر نزاع داشته باشند. در این ایام همه اختلافات را کنار می‌گذارند و در کنار یکدیگر به دوستی و برادری می‌نشینند، به راستی کدام آئین می‌تواند چنین اثری داشته باشد، هرچند آئین‌های نوروز بسیار باشکوه و دوست‌داشتنی است، اما تاکنون نتوانسته چنین نقشی در جامعه ایرانی ایفا نماید.

هماهنگی

وقتی به مراسم و آئین‌های محرم نگاه می‌کنیم نوعی نظم و هماهنگی را در نحوه برگزاری آنها می‌بینیم، گم‌شده‌ای که در سایر برنامه‌ها و در باقی ایام سال به دنبال آن می‌گردیم، دسته‌های منظم عزاداری، نوحه خوانی‌های هماهنگ و برنامه‌های منظم در مراسم عزاداری عاشورا جزئی جدانشدنی از این مراسم است، وقتی در جنوب کشور چند صد نفر با یک سبک ویژه به مراسم سینه زنی مشغول می‌شوند، حرکات منظم آنان تحسین برانگیز است و از سوی دیگر در منطقه‌ای مثل یزد، سینه‌زنی‌های هماهنگ و آهنگین و مطنطن را می‌بینیم و نظم مطلوب خود را به بهترین وجه در آئین‌های حسینی می‌یابیم.

ایجاد آرامش روانی
یکی از نیازهای هر انسان آرامش و فرصتی برای تطهیر است، هر انسانی می‌داند که در زندگی خویش خطاهای بسیار دارد، بعد از مدتی به‌دنبال فرصتی می‌گردد که خود را با آسان‌ترین و کمترین زحمت از خطاها و گناهان تطهیر نماید، از این رو قرائتی از عاشورا و عزاداری که آن را فرصتی برای آمرزش گناهان می‌داند، هواخواهان بسیار در میان مردم دارد، گرچه بسیار گفته شده که این قرائت فرو کاستن اهداف قیام و حرکت امام حسین است، اما به دلیل همین نیاز روحی و معنوی، این قرائت همچنان علاقمندان فراوانی دارد. نکته دیگر اینکه جمعی از دین‌مداران زمینه توبه و بازگشت از گناه را چنان دشوار و مشکل کرده‌اند که افرادی قصد توبه از گناهان یا دست کم کاهش گناهان خود را دارند، از این امر منصرف شده و به این نتیجه می‌رسند در همان مسیر که بودند بمانند! مراسم عزاداری و روضه‌خوانی برای بسیاری از مردم نقشی آرامش‌بخش داشته و پس از این مراسم در حالی که احساس می‌کنند خود را تطهیر کرده‌اند به زندگی روز‌مره باز می‌گردند؛ این نکته‌ای است که آنماری شیمل، اسلام‌شناس معروف آلمانی نیز آن را بیان کرده است. باز هم تإکید می‌کنم گرچه نگارنده با این تفکر و قرائت از عاشورا هم‌داستان نیست، اما در یک تحلیل عمومی نمی‌توان اثرات این قرائت را نادیده گرفت. در اینجا وظیفه درد‌مندان عرصه دینی و نواندیشان دینی افزون‌تر می‌گردد، تا ضمن ارائه قرائتی صحیح از حماسه عاشورا، باب توبه و فرصت تطهیر مردم را هم در نظر داشته و راهکاری صحیح برای آن طراحی نمایند. این آثار و کارکردها در سایه برگزاری مراسم عمومی به دست می‌آید و اگر عزاداری محرم به صورت فردی یا حزن شخصی بود، بسیاری از این آثار اجتماعی ایجاد نمی‌شد.

با وجود دستاوردهای مثبتی که برشمردیم، اما آنچه هنوز بر عهده همه دلسوزان است، ارائه قرائتی پیراسته از آلایش‌ها و روحیه‌بخش از این حماسه بزرگ تاریخ بشریت است؛ راهی که شریعتی آغاز کرد و مطهری آن را ادامه داد و امام خمینی(ره) به آن جلوه و نمادی عالی بخشید و اکنون این پرچم به دست نواندیشان دینی و اندیشمندان دلسوز رسیده است.

نام و یاد حسین(ع) همواره شورانگیز و راهنمای انسان‌ها در تعالی معنوی و رشد اجتماعی است و عاشورا مجموعه‌ای از برکات گوناگون است که هر زمان بسته به نیازمان می‌توانیم از آن بهره‌مند شویم.

انتهای پیام