جدیدترین شماره «رهیافت‌هایی در علوم قرآن و حدیث» منتشر شد/ روایات کاتب وحی بودن معاویه در ترازوی نقد
گروه اندیشه ــ نخستین شماره از پنجاه‌ویکمین دوره نشریه «رهیافت‌هایی در علوم قرآن و حدیث»، به صاحب امتیازی دانشگاه فردوسی مشهد و مدیر مسئولی و سردبیری سیدکاظم طباطبایی به زیور طبع آراسته شد.
به گزارش ایکنا؛ در این شماره از نشریه «رهیافت‌هایی در علوم قرآن و حدیث»، مقالاتی با عناوین «بررسی چالش های تاریخ تدوین حدیث شیعه از دیدگاه یحیی محمد در «مشکله الحدیث»» نوشته مهدی آریان‌فر، حسن نقی‌زاده و مرتضی ایروانی‌نجفی؛ «تفسیر آیه هفتم سوره شرح (با محوریت سیاق)» تالیف عباس اسمعیلی‌زاده، فتحیه فتاحی‌زاده، فاطمه‌زهرا آل‌ابراهیم دهکردی؛ «آسیب شناسی معیارهای ارزیابی متن روایات سبب نزول» به قلم محمد جمال‌الدین خوش خاضع و سیدکاظم طباطبائی؛ «فرآیندشناسی مطالعات میان رشته ای در پژوهش های قرآنی؛ نمونه موردی: واژه «شاکله» در آیه ۸۴ سوره اسراء» نوشته قاسم درزی و مرتضی سلمان‌نژاد؛ «روایات کاتب وحی بودن معاویه در ترازوی نقد» تالیف سید علی‌اکبر ربیع‌نتاج و رمضانعلی صمدی و «واژه پژوهی در تفسیر مجاهد» تالیف عاطفه زرسازان خراسانی منتشر شده است.
همچنین مقالات «بررسی تطبیقی تصویرپردازی رئوس ملائکه در چاپ سنگی کتاب «عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات» و روایات اسلامی» تالیف مصطفی لعل‌شاطری، علی ناظمیان‌فرد و هادی وکیلی؛ «نقد و بررسی روایات انقطاع نبوت از دودمان یوسف(ع)» به قلم رسول محمدجعفری و مریم صفدری؛ «تحلیل استراتژی گفتمان ادبی خطبه شقشقیه» تالیف سعیده محمودی، حسین چراغی‌وش . سیدمحمود میرزایی الحسینی؛ «پیوستگی های خطی و شبکه ای آیات و سور با مروری بر خاستگاه های آن» نوشته یحیی میرحسینی و روح الله داوری؛ «بررسی انگاره «زمین های هفت گانه» در قرآن» به قلم روح‌الله نجفی و «بازشناخت شخصیت و گونه شناسی روایات «بکیر بن اعین» و بازشناخت شخصیت و گونه شناسی روایات «بکیر بن اعین»» تالیف سیدجواد یوسفی از دیگر مقالات منتشر شده در این شماره محسوب می‌شوند.
بررسی چالش‌های تاریخ تدوین حدیث شیعه از دیدگاه یحیی محمد در «مشکله الحدیث»
در چکیده مقاله «بررسی چالش‌های تاریخ تدوین حدیث شیعه از دیدگاه یحیی محمد در «مشکله الحدیث»» میخوانیم یکی از دلائل در نفی حجیت حدیث، مساله تاخیر نگارش و تدوین آن است. گرچه بنیان این بحث بر محور تاریخ حدیث اهل سنت شکل گرفته است اما برخی مانند «یحیی محمد» اشکالاتی در جهت نارسایی مکتوبات حدیثی عصر صدور روایات شیعه مطرح کرده اند تا پیامدهای تاخیر تدوین حدیث را نسبت به حدیث شیعه تعمیم دهند. بررسی و پاسخ به این اشکالات که در کتاب «مشکله الحدیث»، انتشار یافته هدف اصلی این تحقیق است. مهمترین مستند شیعه در مخالفت با تاخیر تدوین سنت، مکتوبات حدیثی امامان شیعه و اصحابشان است. اما از منظر یحیی محمد این مکتوبات به دلائلی چون دربرداشتن مطالب غیبی و باطنی، عدم ارتباط با سنت نبوی (ص)، شخصی بودن، انتحال و نابودی نمی تواند ادعای شیعه را در تدوین سنت اثبات نماید. نگارندگان در این مقاله می‌کوشند پس از بازشناسی تاریخ تدوین حدیث شیعه در عصر حضور امامان معصوم(ع)، با قراین و شواهد متعدد، درستی و یا نادرستی ادعای یحیی محمد را اثبات نمایند.
تفسیر آیه هفتم سوره شرح (با محوریت سیاق)
نویسنده مقاله «تفسیر آیه هفتم سوره شرح (با محوریت سیاق)» در طلیعه نوشتار خود آورده است سوره شرح و خصوص آیه هفتم آن که می‌فرماید: «فإذا فرغت فانصب» (الشرح: ۷)، از سور و آیات مورد توجه و شایسته بحث در موضوع ولایت است که مراجعه به آثار دانشمندان فریقین در این خصوص، یافته‌هایی قابل تامل و در خور بحث را پیش‌روی می‌نهد. به طور اجمال دیدگاه مشهور مورد نظر شمار زیادی از شیعیان و اهل سنت این است که این آیه دلالت بر فرا خواندن پیامبر (ص) به تلاش بیشتر و به زحمت انداختن خود در راه خداوند دارد، اما دیدگاه مطرح میان معدود مفسران شیعی و سنی، حاکی از دلالت آیه مزبور بر امر پیامبر(ص)، مبنی بر نصب علی (ع) به امامت پس از فراغ از رسالت است و تقدیر آیه چنین است: «فاذا فرغت من نبوتک فانصب علیا اماما».
در برابر این دیدگاه دو چالش خودنمایی می‌کند: الف) هماهنگ نبودن با قرائت و ب) مکی بودن سوره، اما به نظر می‌رسد تمسک توام با احتیاط به کارکرد سیاق در تفسیر، پاسخگوی چالش‌های مزبور باشد و به این ترتیب احتمال ارتباط آیه با نصب علی (ع) به امامت، احتمالی قابل توجه و مورد تایید سیاق قلمداد گردد. تفسیر آیه در سیاق آن نشان می‌دهد برای واژه نصب، از میان دو معنای به زحمت افتادن در عبادت و نصب کردن به ولایت، معنای دوم مناسب‌تر است، چه هم معنای اصلی ماده «نصب» نصب کردن است و هم صیغه امر بودن «فانصب» برای معنای نصب کردن به دلیل متعدی بودن این معنا صائب‌تر است. تفسیر آیه در سیاق سوره نیز حکایت از آن دارد که خواه سوره مکی قلمداد گردد و خواه مدنی، آیه محل بحث می تواند بر نصب علی (ع) دلالت داشته باشد.
آسیب‌شناسی معیارهای ارزیابی متن روایات سبب نزول
در چکیده مقاله آسیب شناسی معیارهای ارزیابی متن روایات سبب نزول» میخوانیم از دیرباز محققان در مقام ارزیابی یا نقد روایات، سند و متن را به مثابه دو روش مکمل یکدیگر بررسی می‌کرده اند. اما نظر به مشکلات سندی روایات سبب نزول، ارزیابی یا نقد متن این روایات، مطمئن‌ترین و در عین حال دشوارترین راه برای دستیابی به روایات قابل اطمینان در این حوزه و استفاده بهینه از آن در جهت فهم درست آیات قرآن است. موافقت یا مخالفت با قرآن، سنت معتبر، گزارش‌های تاریخی و ضرورت های کلامی، معیارهای اصلی و پرکاربرد قرآن پژوهان در جهت رد یا ترجیح متن روایات سبب نزول است که از معیارهای موجود در روایات عرض و علومی چون فقه الحدیث، اختلاف الحدیث و اصول فقه الهام گرفته شده‌اند. در این مقاله، ضمن معرفی این معیارها، اشکالات روش شناختی آن ها در دو حوزه ساختاری و کاربست معیارها مورد بررسی قرار گرفته و پیشنهاداتی در جهت رفع آن ها ارائه شده است. رویکرد سلبی، منفعل و پراکنده در کاربست معیارها و عدم تناسب معیارها و قواعد حاکم بر آن ها با ماهیت تاریخی روایات سبب نزول، از مهمترین اشکالات ساختاری این حوزه به شمار می‌آیند. توسعه در مفهوم سبب نزول و طراحی روش‌هایی ایجابی، فعال و منسجم برای ارزیابی متن روایات سبب نزول، می‌تواند گامی در جهت رفع کاستی‌های این حوزه و استفاده از ظرفیت آن در سطحی کلان باشد.
روایات کاتب وحی بودن معاویه در ترازوی نقد
در طلیعه نوشتار «روایات کاتب وحی بودن معاویه در ترازوی نقد» میخوانیم اینکه افرادی همانند امام علی (ع)، ابی بن کعب، زید بن ثابت و دیگران کاتب وحی بودند را می‌توان از روایات و گزارش‌های تاریخی دریافت، اما همه آن‌ها در یک درجه و رتبه نبوده‌اند، بلکه برخی از ابتدا همراه پیامبر (ص) بوده و تمامی قرآن را نگاشتند، و برخی مقداری از قرآن را و بعضی در اواخر بعثت حضرت رسول (ص) به جمع کاتبان پیوستند؛ اما این که فردی همچون معاویه بن ابی سفیان نیز از کاتبان وحی باشد، از موضوعات مورد اختلاف این بحث است و نیاز به بررسی بیشتری دارد. برخی کاتب بودن معاویه را پذیرفته و برخی آن را رد کرده‌اند. عده‌ای بر این باورند که معاویه نامه‌های معمولی پیامبر(ص) را می‌نوشته است. در این مقاله دیدگاه‌های مختلف در مورد کاتب وحی بودن معاویه بررسی و روایات آن به شیوه توصیفی- تحلیلی، مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد معاویه از کاتبان وحی نبوده بلکه گاهی نامه‌های اداری پیامبر (ص) را می نوشته است.
واژه پژوهی در تفسیر مجاهد
در چکیده مقاله «واژه پژوهی در تفسیر مجاهد» میخوانیم نخستین گام در تفسیر قرآن آگاهی از مفاد و مفهوم واژه‌های به کاررفته در آن است تا از آمیختن معنای واژه‌ها با یکدیگر و سطحی نگری در مقصود الهی جلوگیری شود. مجاهد بن جبر از جمله مفسران مشهور تابعی است که اساس تفسیر خود را بر شرح و توضیح واژگان بنا کرده است. اهمیت بررسی تفاسیر کهن زمانی آشکار می‌شود که بدانیم خاستگاه بسیاری از مباحث علوم قرآنی، کلامی و غیره تفاسیر کهن بوده است. واضح است طرح روشمند آراء مفسران تابعی همچون مجاهد که قریب به عصر نزول می‌زیسته‌اند، راه را برای فهم صحیح قرآن هموار می سازد. بدین ترتیب با تتبع در روایات تفسیری وی و قرائنی که در این باره مجاهد از آن بهره جسته است، می‌توان به چگونگی تبیین و تفسیر واژگان از نگاه او دست یافت. این جستار که به شیوه توصیفی - تحلیلی به رشته تحریر درآمده است در ابتدا به مباحثی چون شرح لغات، وجوه و نظایر و کلمات دخیل پرداخته است چرا که بخشی از نکات تفسیری وی مربوط به ریشه یابی لغات است سپس بررسی قرائنی متصل به کلام مانند سیاق و اسباب النزول و قرائنی منفصل از کلام مانند استشهاد به قرآن، سخنان پیامبر(ص) و دیگر صحابه و بهره‌گیری از حوادث تاریخی و قرینه عقلی به بحث نهاده شده است.
نقد و بررسی روایات انقطاع نبوت از دودمان یوسف (ع)
نویسنده مقاله «نقد و بررسی روایات انقطاع نبوت از دودمان یوسف (ع)» در طلیعه نوشتار خود آورده است از بنیادی‌ترین موضوعات در عقیده راهنماشناسی، باور به عصمت پیامبران است، با این وجود روایاتی - که مقدار آن‌ها نیز اندک نیست- در آثار فریقین انعکاس یافته است که لازمه پذیرش آن‌ها، خدشه‌دار شدن عقیده عصمت پیامبران الهی است. اگرچه پاره‌ای از این روایات را عالمان و پژوهشگران از نظر سند و متن نقد کرده‌اند، اما همچنان پاره‌ای دیگر از روایات بلاتکلیف مانده‌اند. از جمله چند روایتی است که برابر با مفاد آن‌ها حضرت یوسف(ع) به هنگام ملاقات پدرش یعقوب (ع) تحت تاثیر عظمت زمامداریش از مرکب فرود نیامد و خداوند با خارج کردن نور نبوت از دودمانش، او را تنبیه کرد. برخی از شارحان روایات نیز در صدد توجیه این روایات برآمده و رفتار یوسف (ع) را بر ترک اولی حمل کرده‌اند. در این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی تمام روایات از مصادر اولیه - که در کتاب‌هایی چون کافی، علل الشرایع و امالی گزارش شده- گردآوری گردیده است و آن گاه به بررسی اسناد و محتوایی آن‌ها پرداخته است. نتایج تحقیق در بررسی سندی از ضعف اسناد تمام روایات حکایت دارد و در بررسی محتوایی تعارض آن‌ها با دلایل نقلی و عقلی را نشان می‌دهد.
انتهای پیام
