آموزش تنغیم/16
«مُصَوَّرخوانی» در تلاوت قرآن چیست؟ + فیلم
اجرای مقام‌ها در تلاوت قرآن معمولاً در جایی غیر از درجات متداول در سُلَّم(گام) موسیقی خوانده می‌شوند که اصطلاحاً به آن «مصوَّرخوانی» می‌گویند.
به گزارش ایکنا، قسمت شانزدهم از سلسله درس‌گفتارهای «آموزش تنغیم» که به آشنایی و آموزش مقامات تلاوت قرآن کریم اختصاص دارد، با تدریس سعید حاجیان؛ قاری و حافظ قرآن منتشر شد.حاجیان در این قسمت با یادآوری درجات معروف در هر مقام و معادل‌سازی عربی آنها براساس واژه‌های لاتین، مختصات و مشخصات به کارگیری آنها در تلاوت قرآن که با درجات و مقامات موسیقی دارد، برشمرد.
- قسمت اول آشنایی و آموزش مقامات تلاوت
- مقام سه‌گاه؛ نغمه‌ای پرکاربرد در ترتیل‌خوانی
- نغمه بیات، اُمّ‌النغمات است
- کاربرد نغمه حجاز در تلاوت آیاتی با موضوع عظمت الهی
- قصص قرآنی؛ نمونه‌ای از استفاده مقام «راست»
- کاربرد نغمه صبا در توصیف قیامت و عقاب ظالمان در جهنم
- نغمه «عجم» قابل استفاده در مناجات‌خوانی و خواندن ادعیه
- «کُرد»؛ نغمه پُرکاربرد در ترتیل خلیجی
- «نهاوند» همچون «سه‌گاه»، نغمه‌ای پُرکاربرد در ترتیل قرآن
- حزن همراه با عظمت؛ ویژگی بارز نغمه «اثرکُرد»
- نغمه «نوا اَثَر» حد میانی نغمات «نهاوند» و «حجاز» است
- کاربرد واژه درجه به جای نُت در تلاوت قرآن
- آشنایی با مسافت، بُعد و دیوان در درجات تلاوت
- «قَرار»، «جَواب» و «جوابِ جواب» به چه معناست؟
- آشنایی با واژگان «ثلاثی»، «جنس»، «عقد» و «مقام»
«بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
به دنبال بحث پیرامون اصطلاحات پایه که در جلسات پیش گفته شد هر مقام از هشت درجه تشکیل شده، باید به این نکته نیز اشاره کرد که برخی از این هشت درجه از باقی مهم‌تر هستند و بر این اساس درجه اول جزو درجات خیلی مهم است، همچنانکه درجه چهارم، پنجم و هشتم هر مقامی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
برای هر کدام از این‌ها نامی در نظر گرفته شده که باید آنها را ملکه ذهن کرد، چرا که برخی از آنها معادل‌سازی به زبان عربی از زبان مرجعشان که لاتین است، شده‌اند، مثلاً درجه اول در هر مقام به نام «دومینانت» معروف است که همانطور که در قسمت قبل اشاره شد به آن «رکوز» یا «نُت استقرار» گفته می‌شود یا درجه چهارم هر مقام را «تتراکورد»، دانگ یا جنس می‌نامیم و درجه پنجم را نیز براساس مرور قسمت قبل «پنتاکورد»، عقد یا غماز نامگذاری می‌کنیم و درجه هشتم هر مقام به «اُکتاو» موسوم است.
نکته مهمی که مطرح است اینکه هر مقامی در سُلَّم(گام) موسیقی از نقطه‌ای شروع شده و در نهایت هشت درجه بالا می‌آید، اما در تعریف موسیقی عرب هر کدام از مقامات از جای خاصی آغاز شده و مثلاً مقام «راست» از درجه دوم شروع می‌شود. به طور مثال در موسیقی مقام بیات از درجه «ری» شروع می‌شود، اما وقتی ما در آموزش و تلاوت وقتی می‌خواهیم آن مقام را بخوانیم، آن را از درجه متعارف و معمولی که در موسیقی تعریف شده است، شروع نمی‌کنیم و اگر اندازه‌گیری صورت گیرد، متوجه می‌شویم که بیات‌ها و سه‌کاه‌ها و غالب مقامات در تلاوت به شکل مصوّر خوانده می‌شوند.
در یک کلام اگر خواسته باشیم، مُصوَّرخوانی را معنا کنیم به این معناست که اجرای یک مقام غیر درجه معمول موسیقایی آن که در سُلَّم موسیقی برای آن در نظر گرفته شده است و مثلاً قاریان مقام «راست» در تلاوت قرآن کریم را به خاطر اختلاف درجات صوتی و اختلاف محدوده صوتی که در آنها وجود دارد، به شکل مصور اجرا می‌کنند، یعنی غیر درجات معمول تعریف شده آن در سلم موسیقی.
بر این اساس عملاً اجرای مقام‌ها در تلاوت قرآن «مُصوَّرخوانی» است، یعنی با حفظ فواصل درجه اجرای آن از جایی شروع می‌شود که خارج از درجات تعریف شده در سلم موسیقی است و تأکید می‌کنم که اجرای مقام‌ها در غیر درجه متداول سلم موسیقی را اصطلاحاً «مصوَّرخوانی» می‌نامند.
در پایان درخواست می‌کنم که به این اصطلاحات دقت ویژه ای داشته باشید، چرا که اگر در ادامه که مباحث تخصصی‌تر می‌شود این اصطلاحات به درستی فهم نشوند موجب سردرگمی هنرآموز خواهند شد.»
مطالب مرتبط
