فرایند آموزش قرآن در مدارس و دانشگاه بازنگری شود/ استقلال قرآن و حدیث از دانش فقه در حوزه

حجت‌الاسلام والمسلمین علی اکبر بابائی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا در مورد چاپ درسنامه علوم قرآن و حدیث برای رشته کارشناسی علوم قرآن و حدیث دانشگاه‌ها و حوزه علمیه گفت: نوشتن این درسنامه‌ها از جایی آغاز شد که شورای عالی توسعه پژوهش‌های قرآنی وزارت علوم تصمیم گرفت کتب جدیدی را تدوین و تألیف کند. به دلیل اینکه کتب گذشته کیفیت لازم را نداشت.

وی افزود: در این راستا کار تدوین به پژوهشگاه حوزه و دانشگاه واگذار شد و نوشتن 20 کتاب در دستور کار قرار گرفت که 14 کتاب آن آماده و رونمایی شد و 4 کتاب در شرف تحویل و مابقی نیز نیازمند زمان بیشتری برای تألیف است.

تدوین 20 کتاب در حوزه و دانشگاه

بابایی با بیان اینکه این کتب در قالب علوم قرآنی دو، سه و چهار تعریف شده است، اظهار کرد: «علوم قرآنی 1» در مورد وحی و نزول قرآن و ...، «علوم قرآنی 2» در مورد اعجاز و صیانت از تحریف، «علوم قرآنی 3» در مورد محکم و متشابه و ... است و «علوم قرآنی 4» هم به مباحث اصول فقه حوزه، که در تفسیر و فهم قرآن کاربرد دارد، پرداخته است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه «علوم قرآنی 4» در پنج فصل تدوین شده است، تصریح کرد: مباحثی مانند منشأ و اقسام دلالت‌های قرآنی، مباحث عام و خاص و مطلق و مقید، مجمل و مبین، مباحث منطوق و مفهوم و آثار تفسیری در این فصول به بحث گذاشته شده است.

وی افزود: آیات قرآن عموماتی دارند که مخصص آن در عصر پیامبر(ص) و در غیر این صورت ائمه(ع) بیان شده است؛ در اینجا البته این بحث مطرح است که تأخیر از بیان وقت خطاب، از منظر عقلایی قابل قبول است؛ یعنی قانون‌گذار قانون کلی را می‌گوید و تفصیل آن را بعداً بیان می‌کند، ولی تأخیر از وقت حاجت، قبیح است که البته استثنا هم دارد.

تشریع قرآنی خمس

بابایی در پاسخ به این سؤال که آیا خمس که امروز از سوی برخی افراد زیر سؤال می‌رود براساس عمومات مطلقات قرآنی قابل بحث است؟ اظهار کرد: خمس، خصوص غنایم جنگی و یا هر نوع فایده است؛ خمس در زمان پیامبر(ص) نازل شده، ولی در روایات پیامبر(ص) و امام علی(ع) تفصیل آن نیست گرچه در روایتی از امام صادق(ع) تفصیل داده شده و بر هر نوع غنیمت در برابر غرامت ذکر شده است.

یکی از کاستی‌های حوزه علمیه این بود که کمتر به قرآن و حدیث به مثابه علم مستقل توجه می‌شد و بیشتر در کنار فقه به آیات و روایات می‌پرداختند، ولی در دو دهه اخیر تلاش زیادی برای رفع این نقیصه صورت گرفته است

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: البته شاید روایات خمس در دوره پیامبر(ص) هم بوده است، ولی به دست ما نرسیده است؛ زیرا عایشه برخی روایات را آتش زد و از طرفی حدود یک قرن نوشتن احادیث از سوی خلفا ممنوع بود. ممکن است احادیث در این فرایند از بین رفته باشد. همچنین در مورد بحث مالیات، فعلاً مستندی روایی در این زمینه نداریم یا ممکن است روایاتی بوده و از دست ما رفته است.

پاسخ به شبهات در کتب درسی

بابایی با اشاره مجدد به روند تدوین کتاب برای رشته علوم قرآن و حدیث بیان کرد: یکی از آسیب‌هایی که در تألیف چنین آثاری وجود دارد، این است که مراقب باشیم شبهات مطرح نشوند و اگر مطرح شدند پاسخ مناسب به آنها بدهیم.

عضو پژوهشگاه حوزه و دانشگاه همچنین اظهار کرد: یکی از کاستی‌ها در حوزه علمیه از گذشته این بود که کمتر به قرآن و حدیث به عنوان علم مستقل توجه شده بود و بیشتر در فقه به آیات و روایات می‌پرداختند، ولی در دو دهه اخیر تلاش زیادی برای رفع این نقیصه صورت گرفته و سعی شده است تا در حوزه به درس اصلی تبدیل شود.

تجدید نظر در فرایند آموزش قرآن در مدارس

بابایی با بیان اینکه برای تقویت وضعیت قرآن در نظام آموزشی باید در آموزش و پرورش بازنگری شود، تصریح کرد: ابتدا باید نیازها در آموزش و پرورش شناسایی و کاستی‌های 1‌2 ساله تا دبیرستان، که بهترین سن برای آموزش قرآن است، اصلاح شود؛ اینکه گاهی می‌بینیم اعتقادات دانش‌آموزان دبیرستانی یا دانشجویان نسبت به عقاید مردم تحصیل‌نکرده محکم‌تر نیست، نشان می‌دهد که باید در فرایند آموزشی تجدید نظر کنیم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان با اذعان به اینکه در حوزه نیز ایراداتی وجود دارد، به مسئله امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرد و گفت: امربه معروف براساس قرآن کریم جزء فرایض است و نباید ترک شود؛ بنابراین پیشنهاد بنده برای سیستم آموزشی حوزه این است که برای طلاب از پایه‌های اول کلاس تعلیم مهارت در اجرای امر به معروف و نهی از منکر بگذارند تا این پدیده با روش درست انجام شود و بازتاب منفی در جامعه نداشته باشد و مؤثر هم باشد.