سیدجعفر مرتضی متکلم بود، نه مورخ

به گزارش ایکنا؛ نشست علمی «تاریخ‌نگاری سیدجعفر مرتضی عاملی» عصر امروز، 18 آذرماه با سخنرانی سیداحمدرضا خضری، حجت‌الاسلام رسول جعفریان و حسن حضرتی در دانشگاه تهران برگزار شد.

حسن حضرتی در این نشست اظهار کرد: تاریخ‌نگاری‌هایی که موضوعش درباره شخصیت‌های قدسی باشد، تاریخ‌نگاری‌های بسیار سختی است. وقتی موضوع ما در تاریخ‌نگاری یک انسان عادی است، کار مورخ بسیار راحت است؛ اما وقتی موضوع تاریخ‌نگاری یک پیامبر یا یک امام باشد، کار برای مورخ سخت می‌شود، از آن جهت که او مورخ باقی بماند و تاریخ‌نگاری‌اش مورّخانه باشد.

وی افزود: این امر به جهت این است که این شخصیت‌های قدسی جدا از اینکه مثام اثباتی دارند، مقام ثبوتی هم دارند؛ یعنی یک شخصیت فراانسانی هم درباره آنها وجود دارد و صرفاً آنها را انسانی نمی‌بینیم. مثلاً در خصوص آنها معجزه وجود دارد، کرامت وجود دارد، درباره آنها بحث عصمت و آگاهی به علم غیب مطرح است. اگر ما شخصیت ثبوتی اینها را نادیده بگیریم، امام‌شناسی و پیامبرشناسی ناقص خواهد ماند. در حالی که دانش تاریخ دانشی تقدس‌زدا و دانشی است که با نگرش فراانسانی کاری ندارد. دانش تاریخ می‌خواهد همه چیز را عقلانی توصیف کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: چه باید کرد وقتی سوژه تاریخ‌نگاری سر در آسمان دارد و پا در زمین. چه باید کرد وقتی سوژه تاریخ‌نگاری هم مقام فراانسانی دارد و هم انسان است. به نظرم در تاریخ‌نگاری‌هایی که در ادیان و مذاهب هست، مورخان چنین مشکلی دارند. این مشکل ناشی از وضعی است که مورخان در آن قرار می‌گیرند، نه ناشی از خود مورخ. سیدجعفر مرتضی عاملی کسی است که در چنین وضعیتی قرار گرفته است. اما سؤال این است که در چنین شرایطی باید چه کار کرد؟

وی در ادامه تأکید کرد: دانش تاریخ دانشی واقع‌گرا و مبتنی بر اسناد و مدارک است. فراتر از این، مورخ این اجازه را ندارد که پا از قلمرو دانش تاریخ فراتر بگذارد. این اجازه را ندارد که خارج از ابزار دانش تاریخ، ادعاهای تاریخی بکند. مورخ باید به الزامات تاریخ‌ورزی پایبند بماند. مهم‌ترین الزام دانش تاریخ این است که باید امور را طبیعی دید و انسان‌ها را صرفاً انسان دید. جعفر مرتضی خیلی به این قاعده پایبند نبود. خودش هم چنین ادعایی نداشت.

حضرتی ادامه داد: ایشان چندین بار در مصاحبات و نوشته‌هایش تصریح کرده است که سیره‌نگاری برای من وسیله و ابزاری است برای اثبات باورها و اعتقاداتم. ایشان همان ابتدا تصریح می‌کند که من برای این تاریخ‌نگاری می‌کنم که اعتقاداتم را اثبات کنم. این رویکرد، در واقع یک نگاه کلامی به تاریخ است. مهم‌ترین وظیفه کلام اثبات و دفاع از باورهای دینی است. رسالت دانش کلام این است. متکلمان در هر دینی در پی آن هستند که مبانی دین خودشان را اثبات کنند. من جعفر مرتضی را بیشتر یک متکلم می‌بینم تا یک مورخ؛ اما متکلمی که از تاریخ برای اثبات باورهای دینی خودش استفاده می‌کند.