آخرین شماره فصلنامه «نقد و نظر» منتشر شد

به گزارش ایکنا؛ نود و ششمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «نقد و نظر» به صاحب‌امتیازی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «نقش نظریه «معنا» در تبیین هشام بن حکم از ماهیتِ اراده خدا»، «بررسی و نقد قیاس غایب بر شاهد در اثبات نظریه زیادت صفات بر ذات الهی»، «بررسی انتقادی دیدگاه فنایی درباره حجیت ظنون عقلی»، «بررسی انتقادی نافرمانی مدنی از منظر برخی فیلسوفان یونان باستان و عصر روشنگری»، «رابطه لذت، فضیلت و سعادت در اندیشه سنکای رواقی و امام خمینی (ره)»، «ارزیابی رویکرد فایده‌گرایی کلاسیک به مسئولیت‌اخلاقی در قبال دیگری»، «تبیین اخبار طینت: توریه یا جبرگرایی؟».

نقش نظریه «معنا» در تبیین هشام بن حکم از ماهیتِ اراده خدا

در چکیده مقاله «نقش نظریه «معنا» در تبیین هشام بن حکم از ماهیتِ اراده خدا» آمده است: « طرح نظریه «معنا»، رویکردی وجود‌شناختی برای تحلیل و تبیین فعل و صفات فعلی خداوند است که متکلمان مدرسه کوفه به‌ویژه هشام بن حکم از آن بهره برده‌اند. از میان صفات فعلی خداوند، اراده بارزترین صفت است که در نگاه متکلم بزرگِ این دوره از تاریخ کلام امامیه، به «حرکت» شناسانده می‌شد. در این مقاله بر اساس شیوه مطالعات تاریخ اندیشه، نشان داده شده است که در نظر هشام بن حکم اراده، اگر چه امری است که از سر قدرت و اختیار سر می‌زند؛ با این حال با دیگر امور و مخلوقات عالم که برخاسته از قدرت و اختیار است نیز تفاوت دارد. هشام برای اراده وجودی مستقل از ذات و فعل الهی در نظر می‌گرفت و از آن با واژه «معنا» تعبیر می‌کرد. این تلقی درواقع برگرفته از پاره‌ای روایت‌هایی بود که بر اساس آن، برای اراده خلقتی ممتاز از دیگر مخلوقات در نظر می‌گرفت.»

رویکرد فایده‌گرایی کلاسیک به مسئولیت ‌اخلاقی در قبال دیگری

در طلیعه مقاله «ارزیابی رویکرد فایده‌گرایی کلاسیک به مسئولیت ‌اخلاقی در قبال دیگری» آمده است: «فایده‌گرایی از جمله نظریه‌های اخلاق هنجاری است که به خیرخواهی همگانی توجه دارد. در این پژوهش تلاش می‌شود با روش تحلیل فلسفی و با تأکید بر دیدگاه بنتام و میل، رویکرد فایده‌گرایی به مسئولیت اخلاقی تبیین گردد. فایده‌گرایان با نفی استحقاق و سزاواری در مسئولیت اخلاقی، خاستگاه مسئولیت را لذّت و الم می‌دانند و در ارزیابی‌ها به ‌نتایج عمل نظردارند و گسترۀ مسئولیت را همگانی می‌دانند. نتیجه اینکه مسئولیت نزد فایده‌گرایان با ابهام‌هایی همراه است؛ ابهام‌هایی مانند استفادۀ ابزاری از ارزش‌های اخلاقی، بی‌توجهی به انگیزه عامل، بی‌‌توجهی به تعهدات پیشین به سبب اصل فایده که اصلی پسین است، نسبی‌‌گرایی، طبیعت‌‌گرایی و همچنین بی‌توجهی به لذّت‌های پایدار اخروی.»

تبیین اخبار طینت

در چکیده مقاله «تبیین اخبار طینت: توریه یا جبرگرایی» می‌خوانیم: «اعتقاد به جبر از مهم‌ترین چالش‌های کلامی است که در نیمه دوم سدۀ اول هجری از سوی معاویه در اسلام پایه‌گذاری شد و خلفای اموی در جهت ترویج آن کوشیدند. در برابر، مکتب تشیع از مخالفان سرسخت جبرگرایی بوده و به رهبری امامان اهل‌بیت(ع) همواره با این اعتقاد باطل جنگیده است؛ اما در‌عین‌حال روایت‌هایی موسوم به «روایت‌های طینت» از آن بزرگواران رسیده است که موهم اعتقاد به جبر است. در توجیه و تبیین این روایت‌ها و نشان‌دادن سازگاری آنها با اعتقاد به اختیار انسان در رفتار، کردار و باورها بسیار سخن گفته‌اند که به‌ظاهر ناتمام می‌نماید؛ از‌این‌رو ما ضمن پذیرش صدور فی الجمله این روایت‌ها، به این نتیجه رسیده‌ایم که ائمه به دلیل آنکه در شرایط تقیه قرار گرفته بودند، به‌ناچار به شیوۀ توریه سخن گفته و از واژه «طین» به‌عنوان یک نماد بهره گرفته‌اند؛ بنابراین روایت‌های طینت مفهومی جز آنچه از ظاهر آنها برمی‌آید، دارند و لازم است با نگاه به روایت‌هایی خارج از این باب شناخته ‌شوند.»