مجله عیار پژوهش در علوم انسانی در ایستگاه 15

به گزارش ایکنا؛ در این شماره از مجله عیار پژوهش در علوم انسانی، مقالاتی با عناوین «روش‌شناسی استنباط حکم شرعی»، «رابطه معنا و روش در علم دینی و اسلامی؛ با تأکید بر دیدگاه استاد آیت‌الله مصباح یزدی»، «بومی‌سازی؛ جستاری از روش تا مفهوم»، «پژوهش ضمن عمل و نقش آن در نوآوری آموزشی»، «مقایسه تحلیلی روش‌های مشاهده در پژوهش‌های کمی و کیفی» و ««فرضیه» در «مذهب اقتصادی اسلام» با تأکید بر دیدگاه شهید صدر در کتاب «اقتصادنا»» منتشر شده است.

روش‌شناسی استنباط حکم شرعی

در چکیده مقاله «روش شناسی استنباط حکم شرعی» می‌‍خوانیم بدون شک در هر علمی بر اساس روشی خاص به بررسی مسائل آن علم پرداخته می‌شود. بررسی روش تحقیق در مسائل هر علم، تحت عنوان روش‌شناسی آن علم قرار می‌گیرد و بر اساس اصطلاحات رایج در فلسفه علم، دانش درجه دو شمرده می‌شود. نگاه روش‌شناسانه به هر علمی نقاط ضعف و قوت آن علم را آشکار می‌کند و به رشد و بالندگی آن کمک می‌کند. دانش فقه نیز از این قاعده مستثنا نیست و نگاه نقادانه به روش به کار رفته در بررسی مسائل آن می‌تواند سطح دانش فقه را ارتقا بخشد. روش به کار رفته در تحقیقات فقهی روش اجتهادی نامیده شده است. کاربست روش اجتهادی، با اینکه سابقه‌ای هزار و دویست ساله دارد، کمتر با نگاه درجه دوم ارزیابی شده است. تحقیق حاضر به روش تحلیل- توصیفی و با نگاه درجه دوم به ارزیابی روش استنباط فقهی پرداخته و آن را در سه بخش سامان داده است؛ در بخش نخست به دانش‌های مقدماتی استنباط اشاره شده‌؛ در بخش دوم به بحث درباره منابع استنباط پرداخته و در بخش سوم مراحل استنباط ذکر شده است.

رابطه معنا و روش در علم دینی و اسلامی

نویسنده مقاله «رابطه معنا و روش در علم دینی و اسلامی؛ با تاکید بر دیدگاه استاد آیت الله مصباح یزدی» در طلیعه نوشتار خود آورده است پژوهش در هر دانشی مبتنی بر روشی است و اعتبار یافته های یک علم، کاملا وابسته به روش به‌کار رفته برای تحصیل قضایا و گزاره های آن علم است. از‌این‌رو، مباحث مربوط به روش شناسی را باید یکی از ارکان مهم و اساسی فلسفه علم به‌شمار آورد. در مورد علم دینی و اسلامی نیز این پرسش مطرح است که برای تدوین آن از چه روش یا روش هایی می توان بهره برد؟ مقاله پیش‌رو که با استفاده از روش عقلی و توصیفی- تحلیلی نگاشته شده، کوشیده است تا نشان دهد پاسخ به پرسش روش شناسی در زمینه علم دینی و اسلامی، بستگی دارد به معنا و مفهومی که ما برای «علم دینی و اسلامی» در نظر می‌‍گیریم. در مورد تعریف، معنا و مقصود از علم دینی و اسلامی، احتمالات مختلفی وجود دارد که اقتضای روش شناختی آنها نیز کمابیش متفاوت است.

بومی سازی؛ جستاری از روش تا مفهوم

در طلیعه نوشتار «بومی سازی؛ جستاری از روش تا مفهوم» می‌‍خوانیم حاصل پروژه مدرن‌سازی در غرب، ظهور دو دنیای مدرن و غیرمدرن است؛ دنیاهایی که هیچ تناسبی با هم نداشت و در مقابل هم قرار می‌گرفت. این تضادها، در دو سطح سیرت و صورت جریان و تداوم یافت. محصول پیدایش این دو دنیا، بروز انسان جدید و قدیم، توام با دوگانگی‌هایی مانند: علم-جهل، تغییر- ثبات و نظایر آن است. بروز این دوگانگی‏ ها، که یکی انسان را به‌‌سوی تکثر حقیقت و دیگری به حقیقت مطلق می‏ کشاند، بحرانی را پدید آورد که همه عرصه ‏های حیات انسان را در قالب دو وجهی نوگرایی- سنت‌گرایی بازتاب داد. به تدریج و همپای تمدن غرب، دوگانگی‌های ناشی از جدال عمیق سنت و مدرنیسم، از مرزهای آن گذشت و پا به کشورهای غیرغربی سنتی گذاشت و تاثیرات شگرفی را بر حوزه اندیشه و عمل سیاسی در کشورهایی چون ایران برجای نهاد، از جمله این تاثیرها، رویارویی مفاهیم جدید و قدیم سیاسی در ایران معاصر است. برداشت‏های بسیار سطحی از مفاهیم غربی و کاربست آنها در جامعه ایرانی فاجعه‏ هایی چون تقابل نگاه سخت افزاری و نرم‌افزاری درعلوم انسانی و بحران در روش‌شناسی علوم اجتماعی را در پی داشته است. تلاش‌های زیادی برای گذر از این بحران، که می‏توان آن را «بحران علوم انسانی ایران» نام نهاد، صورت گرفت، ولی نتایج درخور توجهی نداشت. لذا عدم دست‌یابی به الگوی مناسب بومی‌سازی، همچنان ضرورت پرداختن به آن و رسیدن به راه حلی در این زمینه را گوشزد می‌کند.

پژوهش ضمن عمل و نقش آن در نوآوری آموزشی

نویسنده مقاله «پژوهش ضمن عمل و نقش آن در نوآوری آموزشی» می‌‍خوانیم پژوهش ضمن عمل، نوعی تحقیق در میدان واقعی محیط آموزشی بوده و برای بهبود وضع موجود و پیشرفت در کار انجام می‌شود. در این روش پژوهشی، تحقیق با فعالیت آموزشی درآمیخته، ضمن حفظ اصول پژوهشی، اجرای آن ساده و امکان‌پذیر می‌گردد. پژوهش ضمن عمل، توسط کنشگر آموزشی در یک مسئله و برای حل آن انجام می‌شود. محور اساسی پژوهش ضمن عمل، عبارتند از؛ میزان مشارکت معلمان یادگیری حل مسائل آموزشی؛ بیان ایده‌ها در مورد برنامه درسی؛ توسعه عمل آموزشی؛ نقد فعالیت‌های یاددهی یادگیری و کاهش مشکلات شناسایی شده در فرآیند تعلیم و تربیت. در این مقاله، ابتدا تعاریفی از اقدام پژوهی ارائه شده، سپس اهداف پژوهش ضمن عمل، از دیدگاه‌های مختلف ارائه می‌شود. چرخه پژوهش ضمن عمل، که شامل حلقه‌های برنامه‌ریزی، اقدام، مشاهده و بازتاب می‌باشد، معرفی می‌گردند. در ادامه، به وجوه اشتراک و افتراق پژوهش ضمن عمل، در آموزش پرداخته شده و در پایان، نقش پژوهش در عمل در فرآیند تحول و نوآوری آموزشی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

مقایسه تحلیلی روش های مشاهده در پژوهش های کمی و کیفی

در طلیعه نوشتار «مقایسه تحلیلی روش های مشاهده در پژوهش های کمی و کیفی» می‌‍خوانیم هدف این مقاله ارائه یک چهارچوب نظام مند از مشاهده، به‌عنوان یک ابزار اصلی جمع آوری اطلاعات در پژوهش-های کیفی و کمی از طریق مطالعه تطبیقی و تحلیل منابع علمی است. به همین منظور، پس از بیان اهداف و تعاریف مشاهده علمی، مراحل مشاهده، انواع و تکنیک های مشاهده، ابزارهای کمکی، روش های جمع آوری و ثبت داده های حاصل از مشاهده، و محدودیت ها و خطاهای معمول در مشاهده و روش های کنترل خطا، از دیدگاه های مختلف مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. همچنین پانزده مقاله پژوهشی ایرانی و چهارده مقاله پژوهشی خارجی - که بر اساس اعلام پژوهشگران، داده های مورد نیاز را از طریق مشاهده جمع آوری کرده بودند- مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفتند. نتایج این مقایسه نشان داد پژوهش های داخلی در استفاده از ابزارهای دیجیتالی و کمک اعضای جامعه مورد مطالعه برای انجام مشاهده، محدودیت های بیشتری داشتند؛ ولی پژوهش های خارجی از مشارکت بیشتر شرکت کنندگان برخوردار بودند و برخلاف مقاله های ایرانی، جزئیات و محدودیت های فرایند مشاهده را به‌ تفصیل توضیح داده اند.

«فرضیه» در «مذهب اقتصادی اسلام»با تاکید بر دیدگاه شهید صدر در کتاب «اقتصادنا»

نویسنده مقاله ««فرضیه» در «مذهب اقتصادی اسلام»با تاکید بر دیدگاه شهید صدر در کتاب «اقتصادنا»» در طلیعه نوشتار خود آورده است فرضیه، حدسی درباره روابط بین متغیرهاست که اگر به درجه اعتبار برسد، تبدیل به نظریه می‌شود. ضرورت، جایگاه، ویژگی‌ها و انواع فرضیه‌، محل بحث اندیشمندان است. در مکتب اقتصادی اسلام که شهید صدر از آن به مذهب تعبیر می‌کند و برنامه کلی سعادت اقتصادی را در خود دارد نیز ضرورت فرضیه، ویژگی‌ها و انواع آن نیاز به بررسی دارد. این تحقیق، به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نقش فرضیه در کشف مذهب اقتصادی با تکیه بر دیدگاه‌های شهید صدر می‌پردازد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که طرح فرضیه در فقه جایگاه اساسی دارد و قابل چشم‌پوشی نیست. در مذهب اقتصادی اسلام نیز فرضیه ضرورت دارد. بر اساس دیدگاه شهید صدر، در کشف مستقیم، فرضیه طی پنج مرحله تجمیع، تفکیک، ترجیح، تدوین و ترکیب احکام شرعی به دست می‌آید. در کشف معکوس، فرضیه از مفاهیم اسلامی به دست می‌آید. این فرضیات، گزاره‌هایی باثبات، کلی، راهبردی و غیرانفعالی در برابر رفتار افراد است که از سنخ ساختارهایی چون نظریه توزیع و تولید، راهبردهایی چون تنوع مالکیت، و اهدافی چون عدالت اجتماعی (اقتصادی) است.