به‌نام حفظ قرآن، به‌کام روا‌ن‌خوانی

به گزارش ایکنا، رضا نباتی، مؤلف کتاب‌های آموزش قرآن آموزش و پرورش، مقاله‌ای با عنوان «به نام حفظ قرآن، به کام روا‌ن‌خوانی» به رشته تحریر درآورده و در اختیار این رسانه قرار داده است.

در این مقاله به انجام گسترده‌ترین فعالیت قرآنی در حوزه آموزش عمومی قرآن در مدارس، امكان بهره‌گیری از روش حفظ قرآن به منظور تحقق روان‌خوانی، تعریف حفظ قرآن، چیستی حفظ عمومی قرآن، مراتب سواد قرآنی و روش‌های عمومی‌سازی حفظ قرآن و ... پرداخته شده که متن آن بدین شرح است؛

توصیه حكیمانه رهبر فرزانه انقلاب اسلامی درباره تربیت 10 میلیون حافظ قرآن كریم، را باید یك راهبرد اساسی در برون‌رفت جامعه اسلامی ایران از مهجوریت قرآن كریم دانست. به عنوان كارشناس و مؤلف كتاب‌های درسی قرآن این راهبرد را قطعه‌ای از حلقه گمشده سواد قرآنی و مكمل روخوانی قرآن می‌دانم. نظام رسمی آموزش و پرورش در این زمینه مهمترین رسالت را دوش دارد.

شاید شما هم اتهام ناتوانی نظام رسمی (آموزش و پرورش) در گسترش توانایی خواندن قرآن در آحاد جامعه را شنیده باشید و آن را تأیید كنید. در حالی كه واقعا چنین نیست، بلكه گسترده‌ترین فعالیت قرآنی در حوزه آموزش عمومی قرآن در مدارس اتفاق می افتد و بیش از 95 درصد از افراد جامعه تنها در دوران تحصیل فرصت آشنایی و یادگیری قرآن كریم را می‌یابند و نیز در حوزه تلاش‌های علمی، پژوهشی و فرهنگی حوزه تعلیم قرآن نیز این وزارت، فعالیت‌های بسیار متنوع چه به لحاظ كمی و چه به لحاظ كیفی داشته است، كه بیان آنها به مجال دیگری نیاز دارد. اما شاید این سؤال پرسیده شود: «با این همه تلاش، چرا نتایج و برونداد آموزش‌ها و فعالیت‌های قرآنی در جامعه محسوس نیست و برای جبران این وضعیت چه راهكار اساسی وجود دارد؟»

در این نوشته به اقصار و اشاره به جایگاه، ضرورت و امكان بهره‌گیری از روش حفظ قرآن به منظور تحقق روان‌خوانی پرداخته می‌شود. تفصیل و ابعاد آن را به زمان دیگری وامی‌گذاریم.

تعریف حفظ قرآن
اغلب حفظ قرآن كریم را چنین تعربف كرده‌اند: «یادگرفتن و از بَـر کردن قرآن کریم» و حافظ قرآن یعنی «کسی که همه قرآن كریم و یا بخشی از آن را از بر باشد» اگر اجمالاً این تعریف را بپذیریم، خوب است آن را به دو بخش «حفظ عمومی قرآن» (ویژه عموم مردم از هر گروه سنی و شغلی و پایگاه اجتماعی و فرهنگی) و «حفظ تخصصی قرآن» (ویژه افراد با استعداد و نخبه) تقسیم كنیم. این تقسیم‌بندی مانع از بروز اغلب نگرانی‌ها در موضوع حفظ قرآن می‌شود.

چیستی «حفظ عمومی قرآن»
با توجه به اهمیت و جایگاه حفظ قرآن كریم در سیره و سنت نبوی و ائمه اطهار(ع)و فرهنگ اسلامی و نیز تأكید مقام معظم رهبری بر عمومی‌سازی حفظ قرآن و همچنین با عنایت به محوریت «تربیت ده میلیون حافظ قرآن» در اهداف آموزش عمومی قرآن (مصوب شورای توسعه فرهنگ قرآنی كشور) بهتر آن است كه پیش از همه در تعریف حفظ قرآن، به این نكته نیز پرداخته شود.

حفظ عمومی (یا اجمالی، یا مقدماتی و یا نسبی) درجه‌ای از حفظ قرآن است كه در آن حافظ قرآن ضمن تسلط نسبی بر آیات و سوره‌های خاص، با مفهوم اجمالی برخی از آیات آشناست و از آن در فرایند تفكر و عمل بهره می‌گیرد. به صورت خلاصه می‌توان گفت: «حفظ عمومی قرآن یعنی حفظ حروف همراه با حفظ حدود»؛ حفظ حروف یعنی حفظ الفاظ (كلمات، عبارات و آیات قرآن كریم) همراه با حفظ حدود یعنی عمل به معانی، مفاهیم و معارف آن)؛ و حافظ قرآن كسی است كه با از بَر كردن الفاظ قرآن كریم و فهم و تدبر در آنها، برنامه زندگی فردی و اجتماعی خود را تعیین كرده و با عمل به محفوظات، سعی در حفظ خود، از اشتباهات كوچك و بزرگ دارد.

چیستی و مراتب سواد قرآنی
طبق بیان صریح سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری (بند4-4) و سند تحول بنیادین (راهكار3-1) وزارت آموزش و پرورش مكلف به تحقق «سواد قرآنی» نظام رسمی است. سواد قرآنی یعنی حداقل دانش و مهارتی كه یك فرد مسلمان ایرانی باید از قرآن كریم داشته باشد. در سند برنامه درسی ملی، مراتب سواد قرآنی در چهار بخش معرفی شده است: خواندن صحیح و روان، فهمیدن حداقلی، تدبر اولیه در آیات و انس مستمر با قرآن كریم. همچنین در دو سند اول به دو واژه «روانخوانی» و «روان خوانی» اشاره شده است.

رابطه حفظ قرآن و روان‌خوانی
قبل از آنكه به رابطه بین حفظ قرآن و روان‌خوانی پرداخته شود، مناسب است تا تعریفی هم از «روان‌خوانی قرآن» ارائه شود. روانخوانی قرآن یعنی «خواندن صحیح، روان و جمله به جمله آیات همراه با رعایت قواعد ضروری خواندن».

برخلاف روخوانی قرآن كه فرایندی كمی و محدود است، روان‌خوانی طیف گسترده‌ای از خواندن - از خواندن معمولی آیات تا قرائت مجود و حتی حفظ قرآن - را شامل می‌شود و بیشتر جنبه كیفی دارد. همانطور كه ملاحظه می‌كنید حفظ قرآن، نهایت و قله روان‌خوانی است. از این رو این دو موضوع (حفظ قرآن و روان‌خوانی) از یك مقوله بوده و بلكه حفظ قرآن غایت خواندن قرآن به شمار می‌رود.

توضیح بیشتر آنكه برای حفظ یك متن، به تكرار و تمرین بیشتر در خواندن نیاز است؛ بدیهی است هرچه دفعات خواندن یك متن بیشتر باشد، توفیق فرد در كسب مهارت روان خوانی متن هم به همان اندازه بیشتر خواهد بود و حتی اگر فرد به مرحله حفظ كامل دست نیابد، به مراتب پایین‌تر آن یعنی حفظ نسبی و اجمالی متن و نیز روان‌خوانی آن دست خواهد یافت.

حفظ قرآن در اسناد تحولی
واژه حفظ قرآن با این لفظ در سند تحول بنیادین و سند برنامه درسی ملی نیامده است. اما در بند 4-4 از سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری و نیز راهكار 3-1 سند تحول بنیادین به موضوع روا‌ن‌خوانی قرآن در دوره ابتدایی اشاره شده است و اگر از منظر مطالب ذكر شده در این نوشتار به موضوع نگریسته شود، حفظ قرآن نه تنها جزئی از روان‌خوانی، بلكه غایت و نهایت آن است.

جایگاه حفظ قرآن در كتاب‌های درسی قرآن
بررسی‌های میدانی نویسنده این مطلب كه خود از مؤلفان كتاب‌های درسی است، نشان می‌دهد توجه به موضوع حفظ در كتاب‌های درسی قرآن چندان جدی نبوده است. این مطلب در مقاله‌ای با عنوان «سیمای اهداف آموزش عمومی قرآن در كتاب‌های درسی قرآن» قبلا منتشر شده و به راحتی قابل جست‌و‌جو و مطالعه است.

باوجود گزارش رسمی شورای توسعه فرهنگ قرآنی كشور كه محتواهای ارائه شده در كتاب‌های درسی قرآن وزارت آموزش و پرورش را تا 70 درصد همسو با اهداف نه گانه آموزش عمومی قرآن كریم معرفی كرده است؛ مقوله حفظ قرآن نسبت به سایر اهداف نه گانه از جایگاه كمتری برخوردار بوده است. دلیل این امر هم به راهنمای برنامه درسی قرآن (مصوب سال 1381) بازمی‌گردد كه در آن اهداف به حفظ قرآن توجه چندانی نشده بود. از این رو كم‌توجهی برنامه درسی قبلی به حفظ قرآن از یك سو، نداشتن برنامه مشخص و مدون برای روان‌خوانی قرآن در برنامه درسی از سویی و توجه مستقیم و بیش از حد به درك معنای آیات در دوره دوم ابتدایی به تقویت روان‌خوانی باعث شده بود تا كسب مهارت روان‌خوانی با چالش اساسی رو‌به‌رو شده است.

توجه به این ظرافت یعنی مكمل بودن حفظ قرآن برای روخوانی می‌تواند نقطه عطفی در توسعه فرهنگ قرآنی كشور و زمینه‌ساز مناسبی برای تحقق سواد قرآنی و نیز مقدمه‌ای برای تربیت 10 میلیون حافظ قرآن كریم در نظام رسمی تعلیم و تربیت باشد.

یك اتفاق تاریخی
قبل از پرداختن به موضوع ضرورت و امكان حفظ قرآن كریم در نظام رسمی، بیان یك حقیقت به درك بهتر موضوع كمك شایانی می‌كند. نظام تعلیم و تربیت كشور تا قبل از سال 1232 (تأسیس وزارت علوم) نظام مكتب خانه‌ای بود؛ محور اصلی مكتب‌خانه‌ها تعلیم قرآن كریم بود و سایر دانش‌ها و مهارت‌ها در ذیل آموزش قرآن كریم انجام می‌گرفت. كودكان با درس قرآن با حروف و حركات و مهارت خواندن آشنا می‌شدند و از طریق توانایی كسب مهارت روخوانی قرآن به یادگیری خواندن و نوشتن فارسی می‌پرداختند. همین مسئله در طول قرن‌های متمادی به تلفیق زبان و ادبیات فارسی با قرآن كریم و معارف اسلامی انجامیده بود. آنچه امروز از ادبیات غنی زبان و ادبیات فارسی موجود است محصول چنان نظام آموزشی است. تلفیقی كه در نوع خود شاهكار و بلكه برای نظام تعلیم و تربیت امروز یك الگوی مؤثر است. زیرا در بستر چنین تلفیق جدایی ناپذیری زبان و ادبیات فارسی توانست هویت و اصالت فارسی بودن خود را به خوبی حفظ كند و از علوم و معارف قرآنی و اسلامی بهترین و بیشترین بهره را برای تعالی زبان فارسی و غنای فرهنگ و ادب فارسی داشته باشد.

اما از 168 سال پیش با تأسیس وزارت آموزش و پرورش، دو اتفاق افتاد؛ اولاً تعلیم قرآن عملاً از محوریت سواد آموزی كشور خارج شد و حتی در پایه‌های اولیه تحصیلی كاملاً حذف شد؛ و ثانیا تلفیق دو حوزه زبان و ادبیات فارسی به تدریج از حوزه علوم و معارف قرآنی و اسلامی جدا شد. همین دو اتفاق باعث به حاشیه رفتن هرچه بیشتر قرآن از متن نظام آموزشی به عنوان مهمترین پایگاه دینی و نظام اجتماعی شد.

اتفاق دیگر آنكه تلاش‌های متولیان دلسوز تعلیم و تربیت اسلامی كشور اعم از مكتب داران و حوزه‌های علمیه نیز سودی در اصلاح وضعیت به وجود آمده نداشت. بنابر این نظام مكتبخانه‌ای دیگر نتوانست به فعالیت مؤثر خود ادامه دهد. تنها یك راه باقی مانده بود و آن تأكید بر حفظ روش مكتب‌خانه‌ای در تعلیم قرآن در ساعات درسی قرآن بود.

از آنجا كه اهداف و مقاصد سیاسی تغییر نظام مكتب‌خانه‌ای به نظام رسمی را نمی‌توان نادیده انگاشت؛ وزارت آموزش و پرورش رسمی به دلایل متعددی در مقابل استفاده از روش‌های سنتی و نظام مكتبخانه‌ای مقاومتی از خود نشان نداد و بلكه با گنجاندن آن به عنوان یك درس به تقویت رویه‌های قبلی كه امروز به دلیل عدم محوریت در نظام آموزشی دیگر از اثربخشی قبلی برخوردار نبود را به رسمیت شناخت. در حالیكه به نظر نویسنده این رویه باید با بصیرت متولیان مؤمن ودلسوز در همان سال‌های ابتدایی به سرعت تغییر رویه می‌داد. ضرورتی كه پس از 168 سال امروز باید زمینه تحقق داشته باشد.

ضرورت پرداختن به حفظ قرآن در مدارس
همانطور كه بیان شد ضرورت دیرهنگام تغییر آموزش عمومی قرآن از آموزش روان‌خوانی به حفظ عمومی قرآن (البته پس از كسب مهارت روخوانی قرآن) نه تنها لازم بلكه یك ضرورت اجتناب ناپذیر و فوری است؛ چرا كه دانش‌آموزان از جهات متعددی برای تحقق آن، آمادگی دارند به شرط آنكه امكان و شرایط و ملاحظات آن مورد توجه قرار گیرد و از شتاب و سطحی‌نگری و شعارزدگی اجتناب شود.

جهت اطلاع بیشتر خوانندگان این نوشته، قبلاً مطلبی با عنوان «ضرورت تغییر استراتژیك در آموزش عمومی قرآن كریم» به این مطلب اشاره شده است. (27 آذر1398، سایت سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی و سایر رسانه‌ها)

امكان عمومی‌سازی حفظ قرآن كریم
برخی از دلسوزان درباره ورود حفظ قرآن در نظام رسمی سؤال‌هایی را مطرح می‌كنند، مانند:
1- در صورت ضرورت پرداختن به موضوع حفظ قرآن، آیا امكان عمومی‌سازی آن در نظام رسمی وجود دارد؟
2- آیا این كار (حفظ قرآن) به دلزدگی و در ادامه به دین زدگی دانش آموزان نمی‌انجامد؟
3- آیا بهتر نیست فعالیت‌های فوق برنامه به موضوع حفظ قرآن كریم پرداخته شود؟

در پاسخ به این سه سؤال، به طور اجمال می‌توان گفت:

1- در صورت تأیید مطالب بیان شده در این نوشتار و ضرورت تحول در حوزه آموزش عمومی قرآن، اكنون باید دید چگونه می‌توان حفظ قرآن كریم را جایگزین و یا مكمل روان‌خوانی قرار داد. مهمترین نكته قابل توجه در این بحث، توجه جدی به تفكیك آموزش عمومی قرآن از آموزش‌های تخصصی و پرهیز از نخبه‌گزینی و قهرمان‌پروری است. البته این امر به نگاه عمیق علمی و توجه به ابعاد مختلف موضوع چه در عرصه‌های فرهنگی و چه اجتماعی نیاز دارد.

2- دلزدگی از یادگیری زمانی رخ می‌دهد كه هدف تعیین شده با نیاز، توان و ذائقه مخاطب تناسب نداشته باشد. در زمینه حفظ قرآن نیز باید داوطلبانه بودن آن چه در رویكرد برنامه درسی و چه در بخش هدفگذاری و محتوا و چه در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی باید توجه شود.

3- توجه اصلی در بخش روش‌های حفظ عمومی قرآن كریم است كه باید به خوبی تعریف و ترسیم شود. ابعاد و مراتب حفظ عمومی قرآن در مقاله‌ای با عنوان «چیستی، چرایی و چگونگی حفظ عمومی قرآن كریم» مورد بررسی قرار گرفته است. (چهارم آبان1398، سایت سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی)

4- با توجه به اینكه فعالیت‌های فوق برنامه (پرورشی) ماهیتی مكمیلی دارند و در حال حاضر هم بیشتر به فعالیت نخبه گزینی روی آورده است، لذا به تنهایی و بدون داشتن پشتوانه آموزش عمومی قادر به چنین كاری نخواهد بود. تجربه چند سال اخیر به خوبی نشان از این مطلب دارد. بنابراین راه موفقیت در این زمینه از مسیر برنامه درسی عبور می كند. بی شك فعالیت های مكمل نقش به سزایی در جلب توجه بیشتر و ارتقاء انگیزه مخاطبان دارد.

روش‌های عمومی‌سازی حفظ قرآن 
با توجه به آنچه گفته شد، اكنون می توان ضمن برنامه‌ریزی آموزشی و درسی برای حفظ قرآن كریم به تبیین چگونگی حفظ عمومی قرآن كریم در مدارس پرداخت. پیش از هر چیز باید دید چه قالب‌هایی برای حفظ قرآن وجود دارد؟ و كدامیك برای عموم و به ویژه كودكان و نوجوانان مناسب‌تر هستند؟ برای همین منظور به این تقسیم‌بندی‌ها توجه كنید:
الف- روش‌های حفظ كمی:
در این نوع از حفظ، ملاك تعداد صفحات و آیات است. هرچه بیشتر؛ بهتر و مقبول‌تر. این نوع از حفظ قرآن كه به آن «حفظ ترتیبی» گفته می‌شود، حداقل به سه شكل انجام می‌شود:
- از اول جزء (مانند حفظ جزء 30 )
- از اول قرآن كریم (از سوره حمد و بقره تا ناس)
- از اول سوره (مانند حفظ سوره یاسین)
تذكر مهم: همانطور كه ملاحظه می‌شود حفظ ترتیبی به دلیل حجم بیشتر آیات و صفحات و سوره‌ها برای عموم چندان مناسب نیست. بلكه این روش برای معدود افرادی كه زمینه (استعداد و انگیزه) حفظ قرآن كریم را دارا هستند، توصیه می‌شود.

ب- روش‌های حفظ كیفی
حفظ كیفی، حفظی است كه در آن علاوه بر حفظ الفاظ، بر سایر عناصر و مؤلفه‌ها نیز توجه می‌شود. مانند موضوع، معنا، تدبر، تمسك، عمل و ... كه در نهایت به « انس مادام العمر فرد با قرآن كریم» منجر می‌شود. حفظ كیفی را می‌توان به بخش‌های موضوعی، تخصصی و عمومی تقسیم كرد كه هریك می‌توانند زمینه‌ساز ماتب بعدی نیز باشند.

1- حفظ موضوعی: در اینجا پیشنهادهایی برای حفظ عمومی قرآن كریم بر اساس شروع از ساده‌ترین مرحله می‌پردازد :
- حفظ واژه: گاهی حفظ یك واژه قرآنی برای یك كودك از حفظ یك سوره جذاب‌تر و مناسب‌تر است. واژگان مشترك زبان فارسی و قرآن را در متن آیات همراه با تصویر مرتبط بیابید و حفظ قرآن را با حفظ واژگان قرآنی شروع كنید. مانند : نور، كتاب، قلم و ...
- حفظ تركیب: گاهی حفظ یك تركیب قرآنی برای یك كودك جذاب است. تركیب‌های ساده و پركاربرد را در متن آیات بیابید و دانش‌آموزان سؤال كنید. مانند : نعمت الله، الحمد لله ... و
- حفظ جمله (پیام قرآنی): یك جمله قرآنی پر معنا و هدایتگر مانند: « و بالالدین احسانا» و با « و قولوا للناس حسنا» در قرآن بیش از 3500 هزار پیام قرآنی با مضامین تربیتی وجود دارد كه بیش از 500 پیام قرآنی آن برای دانش آموزان دوره ابتدایی مناسب است.
- حفظ قطعه: یا فراز قرآنی كه دارای موضوعاتی چون : نماز، روزه، مباهله، وحدت، ولایت، آیةالكرسی و ... در قرآن بیش از 120 قطعه مناسب وجود دارد كه یك سوم آن برای دانش آموزان دوره دوم ابتدایی نیز مناسب است.
- حفظ تمثیل و داستان: در قرآن كریم بیش از 260 قصه قرآنی آمده كه تعداد قابل توجهی از آن‌ها برای كودكان مناسب است. می‌توان حفظ برخی از این آیات را همراه با قصه مد نظر قرار داد.
- حفظ نیایش‌ها: در قرآن حدود 110 ربنا آمده كه حدود نیمی از آن‌ها در حوزه آموزش عمومی قران و حدود یك سوم ربناها برای دوره دبستان هم مناسب هستند.
- حفظ آیه: گاهی برخی از آیات به دلایل مختلف باید حفظ شود مانند آیات 88-87 سوره انبیاء كه در نماز غفیله خوانده می‌شود.
- حفظ سوره: گاهی سوره‌ای با محوریتی خاص مورد نظر حافظ قرآن است. مانند سوره فیل برای داستان ابرهه
- حفظ تدبری: آیه‌ای را حفظ می‌كنیم و درباره آن در قرآن جستجو می‌كنیم تا ببینیم مراد حقیقی خداوند از نزول این آیه چه بوده است. ( مانند : این سه آیه كه مكمل هم هستند و با تدبر به دست می آیند : «أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْرِی» «أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ ... » ) البته روش تدبر، مراتب و هر مرتبه مراحلی دارد.
- حفظ تقویمی: آیات و عبارات مناسبتی با توجه به ایام الله شمسی و قمری تعیین و در ایام مذكور حفظ می‌شود.

2- حفظ تخصصی (قرآن محور)
بین حفظ تخصصی و حفظ ترتیبی شباهت‌هایی وجود دارد اما رویكرد، هدف‌گذاری و چگونگی این دو تفاوت هایی دارد. این نوع حفظ هم به اشكال مختلفی وجود دارد:
- حفظ كامل با معنا: همان حفظ ترتیبی است البته همراه با درك معنای عبارات و آیات قرآن
- حفظ تركیبی: حفظ قرآن كریم همراه با یادگیری و رعایت یكی از فنون علم قرائت مانند تجوید، مفاهیم، تدبر
- حفظ جامع: حفظ قرآن با رعایت همه جوانب جامعیت قرآن مانند صحت قرائت،تجوید، معنا، تدبر، تفسیر و ... )

3- حفظ عمومی (مخاطب محور)
حفظ عمومی را باید عجین با حفظ اجمالی (نسبی/ مقدماتی) دانست، چرا كه عمومی سازی یك موضوع یادگیری، نیازمند ساده‌سازی، كاهش كمیت و معنادار بودن آن است. به همین دلیل برای عموم باید از حفظ «جمله» (به جای حفظ سوره و آیه) یادكرد. البته جملات كوتاه و پرمعنا و تربیتی و متناسب با «نیاز، توان و ذائقه» این نوع برنامه‌ریزی است كه می‌تواند به عنوان «زیربنای» سایر گونه‌های روش حفظ قرآن قرار گیرد. حفظ جملات تربیتی و كاربردی قرآن، نیازمند برنامه ریزی «دراز مدت» است و حتی در حوزه حفظ عمومی باید به سلایق و علائق مخاطبات در انتخاب موضوعات و آیات «حق انتخاب» داده شود. در ارزشیابی نیز، حفظ به صورت «اجمالی و مقدماتی(نسبی)» مد نظر و عمل قرار می‌گیرد. همچنین حفظ عمومی قرآن با «رویكرد جامع» یعنی توجه به همه ابعاد آموزشی و تربیتی مد نظر قرار گیرد.

نتیجه
موضع‌گیری برخی از افراد در برابر عمومی‌سازی حفظ قرآن كریم به ویژه در عرصه نظام رسمی از دو منظر قابل بررسی است:
1- عده‌ای ترسیم تصویری نه چندان مقبول از تجارب زیسته شكست خورده قبلی را كه ناشی از سطحی نگری، نگاه شعاری و تلاش مقطعی و اغلب غیرعلمی بوده است؛ دلیل نگرانی خود معرفی می‌كنند.
2- عده‌ای نیز بر اثر سوء برداشت از مقوله حفظ قرآن و تلقی حافظه محوری از آن را دلیل مخالفت خود با عمومی‌سازی حفظ قرآن معرفی می‌كنند.
در حالی كه اگر با كمی دقت بیشتر با موضوع همدلی شود در می‌یابیم كه نگرانی اصلی بر سر روش و شیوه ارای آن است و نه مخالفت با اصل حفظ قرآن. اگر روش‌های حفظ قرآن به جای تأكید بر حافظه محوری به استفاده از حافظه آن هم در بهترین دوران یادگیری (یعنی كودكی) به عنوان ابزار تفكر و تدبر در قرآن و بهره‌گیری لحظه‌ای، مداوم و اثربخش از آیات در تصمیم گیری و عمل در زندگی فراگرفته باشد، می‌تواند راهنمای فرد و اجتماع شود. همان گونه كه اگر فردی از محفوظات اشعار و ضرب‌المثل‌ها برای بیان بهتر و زیباتر منظور خود استفاده كند، باعث مباهات خود و دیگران است و نشانه فرهیختگی فرد به شمار می‌رود.
اگر حفظ قرآن كریم در نظام رسمی تابع مراحل زیر باشد، می‌تواند به عنوان رافع ناتوانی خواندن قرآن كریم كمك شایان و محسوسی داشته باشد:
1- بلافاصله پس از كسب مهارت روخوانی (شمرده خوانی) به عنوان مكمل، جایگزین بخش روان‌خوانی شود.
2- به جای حفظ سوره، صفحه و آیه، به حفظ جمله بسنده شود. (به ویژه در دوره اول ابتدایی)
3- حفظ موضوعی به جای حفظ ترتیبی محور یادگیری قرار گیرد.
4- روش حفظ آیات به صورت اجمالی (مقدماتی/ نسبی) ملاك برنامه ریزی و تدریس است.
5- حفظ جملات می تواند انتخابی باشد البته همراه با درك معنا و تفكر محور
6- حفظ باید كاملاً داوطلبانه بوده و در ارزشیابی نیز تنها نمره و امتیاز تشویقی داشته باشد.

امید آنكه برنامه‌ریزان حوزه آموزش و فعالیت‌های قرآنی به ویژه معلمان و مربیان عزیز قرآن در این زمینه، همراهی لازم را مبذول داشته باشند و نیز با ارائه نقد و نظرهای سازنده خود به غنای آن یاری رسانند. توفیق همگان را از خدای رحمان مسئلت می‌کنم.