درخواست وساطت معصومین(ع) در توبه؛ دستوری قرآنی

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین مهدی رستم‌نژاد، استاد و معاون آموزش حوزه علمیه 29 فروردین‌ماه در ادامه مباحث تفسیری به مناسبت ماه مبارک رمضان به آیه 64 سوره نساء: «وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا» اشاره کرد و با بیان اینکه پیامبر(ص)، امام انس و جن و کائنات و هستی است، گفت: اولین نکته آیه این است که اطاعت از پیامبران، اطاعت ذاتی نیست. ایشان واجب‌الاطاعة هستند و همه باید از آنها اطاعت کنند، اما اطاعتشان بالذات نیست، بلکه مطاع بالاذن هستند.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه سراسر کشور با بیان اینکه تنها خدا مطاع ذاتی است، همان طور که «لا رازق الا الله و لا اله الا الله و لا مطاع الا الله»، تصریح کرد: اطاعت از پیامبر(ص) از روی اذن الهی است؛ یعنی به امر خدا آنها اطاعت می‌شوند؛ لذا فرموده است: «وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ». همچنین در آیه شریفه 59 این سوره: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، «أَطِيعُوا» تکرار شده و علتش آن است که بگوید جنس «أَطِيعُوا» که برای خدا استعمال شده، با دومی تفاوت دارد. اطاعت از خدا ذاتی و اصیل است، در حالی که اطاعت رسول، برگرفته از امر خداست. 

جنس اطاعت «اولی الامر» از جنس اطاعت رسول است

وی تصریح کرد: جالب اینکه برای «اولی الامر» لفظ «أَطِيعُوا» را به صورت جدا به کار نمی‌برد، با اینکه مطاع در اینجا سه گروه یعنی خدا، پیامبر(ص) و «اولی الامر» است؛ زیرا می‌خواهد بفهماند که جنس اطاعت «اولی الامر» از جنس اطاعت رسول است و اینها همتراز هستند. پس «اولی الامر» نمی‌تواند حکام و کسانی باشند که با مقام رسالت پیامبر(ص) همترازی ندارند؛ لذا «اولی الامر» فقط اهل بیت(ع) هستند، نه هر فرمانروایی و حتی علما. جنس اطاعت «اولی الامر» در اینجا از جنس اطاعت رسول است؛ لذا هم‌وزنی ملاحظه شده است.

رستم‌نژاد بیان کرد: بخش دوم آیه فرموده پیامبران در عین اینکه مطاع هستند، به‌قدری مهربانند که پذیرنده خطا و اشتباه هستند؛ لذا فرموده: «وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا»؛ یعنی وقتی مرتکب ظلمی شدند و نزد تو آمدند، برای آنها استغفار می‌کنی. بنابراین، آمدن نزد پیامبر(ص) موضوعیت دارد. حال این پرسش مطرح می‌شود که چرا باید نزد پیامبر(ص) حاضر شوند و یا چرا نباید در خولت خودشان توبه کنند؟ پاسخ اینکه چنین رویه‌ای این یک مسیر است، اما مسیر میان‌بر و راحت‌تری هم وجود دارد که عبارت از توسل به پیامبر(ص) است.

وساطت انبیاء و اولیاء در توبه ردشدنی نیست

استاد حوزه علمیه با اشاره به تعبیر «لَوَجَدُوا اللَّهَ»، اظهار کرد: در «لام»، تاکید وجود دارد؛ یعنی میان توبه‌های شخصی که بدون وساطت اولیاء الهی انجام شود، با توبه با وساطت اولیاء الهی، تفاوت وجود دارد. در اینجا وجدان در کار است؛ یعنی حتماً توبه پذیرفته می‌شود، اما در توبه شخصی، با اینکه خدا توبه‌پذیر است، ولی وعده قطعی نیست.

استاد جامعة‌المصطفی(ص) العالمیة اضافه کرد: برادران یوسف(ع) مدت‌ها در خطای خود ماندند و توبه نکردند. البته می‌توانستند بروند و در خلوت خودشان توبه کنند، ولی راه آسان‌تر را انتخاب کردند؛ زیرا پدرشان پیامبر و واسطه میان خلق و خدا بود؛ لذا نزد او رفتند و گفتند: «قَالُوا يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ». نکته این است که به پدرشان گفتند تو برای ما استغفار کن. یعقوب(ع) نیز نفرمود که این شرک است، بلکه فرمود من به‌زودی این کار را می‌کنم و به این دلیل قید به‌زودی را مطرح کرد که وسط هفته بود و او به شب جمعه ارجاع داد که دعا مستجاب‌تر است.

رستم‌نژاد با اشاره به آیه 80 سوره نساء: «مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَمَنْ تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا»، تاکید کرد: اطاعت از رسول، عین اطاعت از خداست. انبیاء(ع) هم مانند خدا توبه‌پذیر هستند، البته توبه‌پذیری مخصوص ذات خداست ولی انبیاء(ع) واسطه هستند، همان طور که یعقوب(ع) توبه فرزندانش را پذیرفت؛ توبه فرزندانی که چند دهه در خطای خود بودند و وقتی عذرخواهی آنها را دید این توبه را پذیرفت.

عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) العالمیة تأکید کرد: درس مهم این آیه آن است که به برخی شبهات وهابیت، بر اساس قرآن پاسخ می‌دهد و آن اینکه نباید از توسل و طلب شفاعت از آن حضرات معصومین(ع) غافل باشیم. این توسل و طلب وساطت در توبه، شرک نیست، بلکه دستوری قرآنی است.