عیدی برای همه ادیان / درس‌های مباهله

بیست و چهارم ذی الحجه، روزی است که حقانیت دین اسلام ثابت شد، اتفاقی که اگر تعصبات مخالفان نبود، راه هدایت بر آنان بسته نمی‌شد. اگر به ۱۴ قرن پیش بازگردیم به وضوح مشاهده خواهیم کرد که روز مباهله، نه تنها برای جامعه اسلامی، بلکه برای پیروان حضرت عیسی(ع) و سایر ادیان ابراهیمی عید است، زیرا حقانیت اسلام، عظمت رسول خدا(ص)، جایگاه رفیع حضرت امیرالمؤمنين علی(ع)، نقش بی بدیل و غیرقابل انکار حضرت فاطمه(س) و عصمت، مجد وحقانیت حسنین(ع) به عنوان حجت‌های الهی بر همگان مبرهن شد ‌تا مسیر هدایت گم نشود.

همان‌گونه که در روز مباهله، مسیحیان سرزمین نجران نخواستند خورشید حقیقت اسلام و پیشوایان شریعت نبوی را درک کنند، امروز نیز عده‌ای همان راه باطل اسلاف خود را می‌پیمایند، راهی که هرچه بیشتر در آن مسیر قدم برمی دارند، بیشتر از حقیقت هستی و خالق آن فاصله می‌گیرند.

ماجرای مباهله

سال دهم هجرت بود که وجود مبارک رسول خدا(ص) نامه‌ای به ابو حارثه، اسقف نجران نوشتند و مسیحیان آن منطقه را به دین مبین اسلام دعوت کردند. نجران در مرز حجاز و یمن قرار داشت و هفتاد دهکده را شامل می‌شد. ابوحارثه، نماینده رسمی کلیسای روم در آن منطقه بود. پس از قرائت نامه تصميم بر آن شد شورایی برای بررسی ماجرا و گفتگو با پیامبرگرامی اسلام(ص) بفرستند. به همین منظور از بین مسیحیان، شصت نفر و در رأس آن سه نفراز بزرگان این آیین راهی مدینه شدند.

پس از آنی که هیئت مذکور به مدینة النبی(ص) واردشد، گفتگوها نیزآغازشد. نجرانی‌ها قانع نمی‌شدند که حضرت عیسی(ع) بدون پدر زاده شده است. پیامبر اعظم(ص) مثال آدم ابوالبشر(ع) را برای آنان زدند که اگر عیسی بن مریم(ع) بدون پدر متولد شد‎، تعجبی نیست، زیرا حضرت آدم(ع) نیز چنین بوده است.

مسحیان نجران اعلام کردند که از راه گفتگو به حقیقت دست نیافتند و باید به مباهله پرداخت. (اگرچه از ظاهر آیه مباهله پیداست، این عمل توسط پیامبر(ص) پیشنهاد شده است، زیرا آن حضرت به حقانیت سخن خود یقین داشتند و مستجاب الدعوه بودند و بعید است نجرانی‌ها پیشنهاد مباهله را داده باشند.)

مباهله، به عملی می‌گویند که دو طرف یکدیگر را لعن و نفرین کنند و هر کدام برحق باشد، طرف مقابل به عذاب دچار خواهد شد. بدیهی است که در هر دو طرف، اشخاص باید مستجاب الدعوه باشند و آیا کسی مستجاب الدعوه تر از رسول خدا(ص)، وجود داشت؟ آیه مباهله بر پیامبر رحمت(ص) نازل شد: «فمن حاجک فیه من بعد ماجاءك من العلم فقل تعالواابناءنا وابناءكم ونساءنا ونساءكم و انفسناوانفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله على الكاذبين» (آل عمران،‌61): هرگاه بعداز دانشی که(درباره مسیح)به تو رسیده،(باز) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برمی خیزند، به آنان بگو: بیایيد ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را، ما زنان خود را دعوت کنیم، شما نیز زنان خود را، ما نفوس خود را دعوت کنیم، شما نیز نفوس خود را،آن گاه مباهله می‌کنیم ولعنت خدا را بر دروغ گویان قراردهیم.

با توجه به نزول این آیه شریفه، پیامبر اسلام(ص)، مهیای مباهله شدند. بین الطلوعین روز ۲۴ ذی الحجه بود(ابن شهرآشوب، ج۳، ص۱۴۴) که هیئت مسيحيت نجران از محضر مبارک رسول خدا(ص)مرخص شدند و در یک مجلس خصوصی این‌گونه وعده کردند که اگر پیامبراسلام(ص) به همراه سپاه و قوای نظامی‌اش در مباهله حاضرشد، صادق نیست و چنانچه به همراه عزیزترین افرادش در این مراسم حضور پیدا کرد معلوم است که حق با او است، زیرا هم به نبوّت خویش اعتقاد کامل دارد و هم می‌داند بر اثر لعن و نفرین، عذاب ناگواری به عزیزانش نخواهد رسید.

حضور جلوه‌های نور در صحنه مباهله

هنگام مباهله فرارسید. هیئت نجرانى با چهره با مهابت و پر فروغ رسول گرامی اسلام(صل)مواجه شدند، درحالیکه آن حضرت در زمان حرکت به محل مباهله دست امام حسن مجتبی(ع) را در دست داشت و امام حسین(ع) را درآغوش گرفته بود، حضرت فاطمه(ص) پشت سر رسول خدا(ص) وامیرالمؤمنين(ع) پشت سر حضرت زهرا(س) حرکت می‌کردند و باچنین هیئتى وارد مجلس مباهله شدند. وقتی مسیحیان نجران مشاهده کردند رسول گرامی اسلام(ص) با خانواده خویش، قصد مباهله کردن دارند، از تصمیم خویش منصرف شدند. اسقف نجران به هیئت همراهش این‌گونه گفت: من چهره‌هایی را مشاهده می‌کنم که هرگاه دست به دعا بلند کنند و از درگاه الهی بخواهند که بزرگترین کوه‌ها را از جای برکنند، فورا چنین خواهد شد. بنابراین صحیح نیست ما با چنین چهره‌های نورانی و با این افراد بافضیلت، مباهله کنیم، زیرا بعید نیست که همه ما نابود بشویم و ممکن است دامنه عذاب گسترش پیدا کند و همه مسیحیان جهان رافرابگیرد و در روی زمین حتی یک مسیحی باقی نماند.

انصراف هیئت نجرانی از مباهله

زمانی که هیئت نمایندگی مسیحیان نجران وضع یاد شده را مشاهده کردند به اتفاق تصویب کردند که هرگز وارد مباهله نشوند و حاضر شدند همه ساله مبلغی به عنوان مالیات سالانه(جزیه) به حکومت اسلامی بپردازند و حکومت نیز از جان و مال آنان دفاع کند. رسول خدا(ص) نیز موافقت فرمودند و این گونه بود که سایه شوم عذاب از مسیحیت نجران برداشته شد.

درس‌های مباهله

هدف از بیان داستان‌های قرآنی و تاریخی تنبه انسان‌ها و قرار گرفتن در مسیر صحیح اطاعت از فرامین الهی برای هموار ساختن مسیر زندگی خویش است. داستان مباهله دارای درس‌های فراوانی است که در ادامه برخی از آنها بیان می‌شود:

1. مفسران شیعی و بسیاری از مفسرین اهل سنت، در تفسیرآیه مباهله، امام المتقین و امیرالمؤمنين(ع) را نَفس حضرت محمد مصطفى(ص) شمرده اند. بدیهی است منظور از اینکه درقرآن کریم مولی الموحدین، نفس پیغمبراسلام(ص) معرفی شده است، به معنای مساوات آن حضرت درفضائل و کمالات است، نه به معنای حقیقی عینیت ذاتی دو نفس است.همچنین مراد از «نساءنا» در آیه مباهله، حضرت فاطمه(س) است که به دلیل جایگاه رفیع‌شان، خداوند از ضمیر جمع برای ایشان استفاده کرده است. پر واضح است که کلمه «ابناءنا» مصاديقى جز حسنین(ع) ندارد.

غرض اینکه در آیه مباهله علاوه بر اثبات جایگاه با عظمت خمسه طیبه(ع)، باید به این نکته دقت کنیم که پروردگار متعال برای اثبات حقانیت اسلام برای مسیحیت نجران، اصحاب کسا را حجت و دلیل بر آنان قرار داد تا جماعت نجرانی به وسیله خمسه طیبه(ع) هدایت شوند. رسول خدا(ص) می‌توانستند شخصا نفرین کنند، اما مباهله نشان داد، ائمه(ع) دوشادوش پیامبر(ص) و برای حیات دین آماده استقبال از مرگ هستند و زنده ماندن اسلام نیز به خمسه طیبه(ع) و دیگر معصومین وابسته است.

2. آیه مباهله ثابت می‌کند که حضرت محمد(ص) پیامبر خداست و به همین دلیل مسیحیت نجران حاضر به مباهله با حضرت ایشان نشدند، زیرا یقین داشتند نفرین آن حضرت و سایر همراهان معصوم ایشان اثر خارجی داشته و نفرینِ بی ثمری نیست.

3. در ماجرای مباهله برای همگان روشن شد عیسی بن مریم(ع)، فرستاده خداست، نه پسرخدا.

4. در دعاکردن آنچه مهم است زیادی عِدّه و عُده نیست، بلکه انگیزه‌ها و نفس پاک شخصیت‌های الهی مهم است.

5. در مسئله حفظ دین، زن و مرد دوشادوش یکدیگر حرکت می‌کنند و عبارت «ابنائنا، نسائنا وانفسنا» در آیه مباهله بیانگر همین مسئله است.

6. هر گاه سپاه اسلام بر حقانیت عقیده‌اش پافشاری کرده و مقاومت کند، دشمنان شریعت به دلیل عقاید باطلشان عقب نشینی خواهند کرد.

امین بهرامی(شریعت شوشتری)