دنیا به این مرد بدهکار است

چند روز پیش خبر وفات مردی را دریافت کردم که حق استادی بر گردنم داشت: "سلام علیکم.
انالله و انا الیه راجعون. روح مطهر معلم قرآن و اخلاق کربلایی تقی باقری(دایی) به ابدیت پیوست."

 

فاتحه‌ای خواندم و ناآرام شدم. معلمم بود، اما نه از قماش معلم‌هایی که در کودکی و حتی بزرگسالی داشتیم. معلم مدرسه نبود، معلم مسجد بود. هرچه معلم‌های مدرسه نمی‌آموختند و نمی‌آموختیم در مسجد؛ از او می‌آموختیم. هرچه بی مهری از معلم‌های مدرسه می‌دیدیم او به وفور جبران می‌کرد. هرچه ستاری و یزدانی و رضوانی به اجحاف کتک می‌زدند او صبر و اخلاق می‌آموخت. در بین این سه معلم، آخری که هرگز نتوانستم حلالش کنم، معلم قرآن مدرسه بود. پیراهن تک یقه سفیدش در سال‌هایی که آن لباس هنوز نشان رسمی دیپلمات‌های وزارت امور خارجه، دکتر ولایتی نشده بود نشان دهنده این واقعیت بود که طلبه هم هست. طلبه حوزه علمیه طالبیه بود و در خیل طلاب جویای شغل با عینک ته استکانی و صدای خفه‌اش سر از آموزش و پرورش درآورده بود.
اما آقاتقی در جایی که از خانه فقیرانه‌مان با گام‌های کودکانه آن سال‌های برفی بسیار دور بود، جلسه قرآن داشت. سال‌های جنگ بود. قرن‌ها قبل از بلوغ و تکلیف که شوق قرآن را جز خود خداوند متعال شخص دیگری نمی‌توانست در دلم بیفکند، به جلسه قرآنش راه یافتم. همان روز اول در بدو ورود به حلقه روخوانی، به محض نشستن پشت تنها رحلی که خالی بود، دیدم مردی را که در جایگاه مربی نشسته است کاملا برایم آشناست. می‌شناختم. همان بود که در شبی بارانی در هیئت یک فرشته دیده بودم. حقیقت داشت.

قرن‌ها قبل از بلوغ و تکلیف که شوق قرآن را جز خود خداوند متعال شخص دیگری نمی‌توانست در دلم بیفکند، به جلسه قرآنش راه یافتم. همان روز اول در بدو ورود به حلقه روخوانی، به محض نشستن پشت تنها رحلی که خالی بود، دیدم مردی را که در جایگاه مربی نشسته است کاملا برایم آشناست. می‌شناختم. همان بود که در شبی بارانی در هیئت یک فرشته دیده بودم. حقیقت داشت.

نیمه شب ظلمانی شبی از شب‌های زمستانی سرد که به بارانی سرد آغشته بود. خواهر مریضم تمام شب را از درد به خود پیچید و نالید. مادر مستأصل از دواهایی که اثر نمی‌کرد از پدر خواست کاری کند. پدر برخاست، لباس پوشید و دخترش را در آغوش گرفت و از من که بچه‌ای بیش نبودم که از بخت بد در آن لحظه بیدار بودم خواست جلو بیفتم و در خانه را که سخت باز می‌شد باز کنم. از کوچه خارج شدیم و وارد خیابان شدیم. از یک خیابان عمودی که گذشتیم، وارد خیابانی افقی شدیم و عاقبت وارد کوچه‌ای شدیم که شبیه کوچه‌های بن بست بود اما بن بست نبود! با تازیانه بارانی که همچنان می‌بارید، زمین و زمان خیس بود و سرما می‌توفید. پدر جلوی در خانه‌ای ایستاد. تازه فهمیدم مرا برای چه با خودش آورده است. با بچه‌ای که در بغل داشت زدن آن در برایش ناممکن بود. امتحان نکرده‌ام اما ظاهرا در مقام پدر مستاصلی که در زیر بارانی طوفانی فرزندی مریض را در آغوش دارد، زدن در خانه مردم در تاریکی‌های شب بدون بهره گرفتن از یک همراه نامقدور است. من آنجا بودم تا دری را که پدر خودش به راحتی نمی‌توانست بکوبد بزنم. برای زدن در خانه‌ای آنجا بودم که کوبه نداشت. خانه زنگ هم نداشت. پدر گفت: این چه طرز در زدن است؟ محکم‌تر بزن. با دست‌های کوچکم به صورت بزرگ دری می‌کوبیدم که انگار در خواب قرون فرورفته بود. جوابی برنخاست. نباید هم برمی‌خاست. به این دلیل واضح که نصف شب بود و جهان در غلظت خوابی سنگین فرو غلطیده بود. با تمام تلاش طبعا کوبیدنم بر صورت آن در با آن دست‌های یخ‌زده کاملا کودکانه بود. صدای شرشر بارانی که سرما سحرآمیزش هم کرده بود نمی‌گذاشت صدا نفوذ کند و از این طرف در به آن طرفش برسد. پدر که زیر باران دست‌های بزرگ خیسش را سایبان سر و صورت خواهر کرده بود که در آغوشش بی‌صدا می‌گریست از کوره در رفت. با صدایی که غرش بود تا نهیب داد زد: چقدر بی دست و پایی مردک. سنگ پیدا کن. با سنگ بزن!
سنگریزه‌ای پیدا کردم و این بار با سنگ به جان در افتادم. بار چهارم بود که چراغی کم جان به آهستگی روشن شد. صدایی گفت: آمدم، صبر کن آمدم. مردی که بهت زده در را باز کرده بود همین که سر از در بیرون آورد و ما را با آن فلاکت اضطراری دید، بدون هیچ کلامی به داخل برگشت. در واقع احتیاجی به هیچ کلامی هم نبود. یک دقیقه بعد لباس پوشیده، سوئیچ به دست، دم در بود. با یکی از کلیدهای زیر سوئیچش در وانت نیلی را که زیر رگبار باران خستگی ناپذیر می‌نالید به روی پدر باز کرد. پدر خیس از باران خواهر به بغل سوار شد و بدون اینکه نگاهی به من کند با صدایی غمگین و زنگ زده گفت: زود برگرد خانه.
بیگانه با سوسول بازی، پدر از این ملاحظات نداشت که نصف شب مخوفی که اگر جولانگاه گرگ و دزد نبود جولانگاه سگ بود زمان مناسبی برای تردد بچه‌ای هفت ساله در خیابان‌های ترسناک نیست. نصف شب‌های بازگشت از دوردست‌ها به خانه و رفتن از خانه به دوردست‌ها به امر پدر از خاطرات معمولی من است همچنان که زدن زیر توپ و سیگار کشیدن و تخمه شکستن از خاطرات هم سن و سالانم در آن سال‌ها. داشتم راه می‌افتادم برگردم که آن مرد نگذاشت. خواست من هم سوار شوم: توی این باران که نمی‌شود پسر بچه‌ای را تنها فرستاد. خودم برش می‌گردانم.

زمان گذشت و با خطوطی که سرنوشت روی جاده پر ترافیک زندگی رسم کرده بود، سال‌ها از آن مرد دور و بی خبر ماندم. مدت‌ها بعد که همراه دوستی به دیدارش رفتم، تعجب نکردم که خودش است، همان مردی که قبل از دیدن می‌شناختم و جور بی مهری‌های معلمان مدرسه‌های خشونت و تحقیر را داوطلبانه در این مسجد و آن هیئت برعهده می‌گرفت و مردانه بر دوش می‌کشید. درست در همان خانه با همان دری که می‌شناختم به دیدارش نایل شدم. با خلوتی که به نظر می‌رسید خدا برایش در نظر گرفته است، در سایه چند ده جلد کتاب قرآنی و عرفانی به آرامی روزگار می‌گذراند. می‌دانستم که فرزندی ندارد اما این بار دیدم ماشین هم ندارد. با اینکه پیر شده بود انس گذشته‌اش به قرآن و تعهدی را که به آموختن قرآن به بچه‌های مردم و بزرگترها داشت همچنان و با قوت حفظ کرده بود. اما چیزی که مایه تعجبم شد راهی بود که بعد از کنار گذاشتن شغل پردردسر رانندگی برای معیشت برگزیده بود: قالیبافی؛ شغل نان و آبدار آن سال‌ها‌ برای یک مشت تاجر و دلال و صادرات‌چی‌هایی که مدعی بودند ارز به مملکت بی ارز می آورند و همزمان شغلی استخوان شکن برای کسانی که در مقام بافنده قالی چاقو در دست می‌گرفتند تا پشم و ابریشم‌های ظریف را ببرند اما دست‌های خودشان را قطع می‌کردند و ریشه خودشان را می زدند؛ شغلی که درآمدش حتی کفاف درمان بخشی از عوارض استخوان خورد کن آرتروزهایی را که بی‌رحمانه در گردن و کمر و دست و پا به ارمغان می‌آورد هم نمی‌داد.

...می‌دانستم که فرزندی ندارد اما این بار دیدم ماشین هم ندارد. با اینکه پیر شده بود انس گذشته‌اش به قرآن و تعهدی را که به آموختن قرآن به بچه‌های مردم و بزرگترها داشت همچنان و با قوت حفظ کرده بود. اما چیزی که مایه تعجبم شد راهی بود که بعد از کنار گذاشتن شغل پردردسر رانندگی برای معیشت برگزیده بود: قالیبافی...