تعریف فرقه‌ و فرقه‌گرایی چیست؟

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین امین شمشیری، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه، هفتم مهرماه در نشست علمی «آشنایی با فرق انحرافی» که از سوی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی(ره) برگزار شد، گفت: مسئله پرداختن به فرقه‌های انحرافی موضوع بسیار مهمی است زیرا در همین اغتشاشات اخیر حتی برخی از بازیگران و هنرمندان اظهارنظرهایی کردند که انگار عضو این فرقه‌ها از جمله عرفان حلقه و یا متمایل به دالایی لاما بوده‌اند و بیش از ده مورد می‌توان از این افراد نام برد که فرقه‌داری می‌کنند. در برخی حوادث گذشته کشور هم شاهد بودیم که نزدیکان برخی از رؤسای فرقه‌ها، میدان‌دار اغتشاشات بودند.

وی با طرح برخی پرسش‌ها از جمله تعریف فرقه و اینکه آیا فرقه صرفا بار منفی دارد یا معیار تشخیص فرقه‌ای شدن چیست و آیا در زمان اهل بیت(ع) فرقه بوده و خطرات آنها چیست، افزود: یکی از مبنایی‌ترین خصلت‌ها در بحث فرقه‌گرایی، خودشیفتگی است یعنی بزرگ فرقه می‌خواهد همه چیز را به سمت خود متوجه کند. فرقه‌ها سیال‌اند و گاهی به صورت جریان نمودار می‌شوند که نمونه آن کوانتومی‌ها هستند و راه جذب افراد در این فرقه‌ها عمدتا به خاطر آن است که برخی افراد پرسش‌هایی دارند که ما پاسخ آن را نداده‌ایم و نمی‌دهیم و این فرقه‌ها به صورت غلط پاسخ می‌دهند.

وی با بیان اینکه فرقه‌ها در همه دنیا حتی آمریکا و اروپا فعالیت بیشتری نسبت به کشور ما دارند، اضافه کرد: قبل از سال دوهزار اُشو را از آمریکا بیرون کردند همچنین رؤسای برخی فرقه‌ها حق ورود به اروپا و ایتالیا را ندارند، ولی در ایران آزادی این فرقه‌ها بیش از غرب است و البته مقابله ما با آنها عمدتا از ناحیه مخاطره آنها برای دین است.

شمشیری با اشاره به مفهوم واژه فرقه، تصریح کرد: فرقه جمع فِرَق و به معنای مجموعه و گروه و عده‌ای از افراد است و فِرَق به معنای جداشدن و بریده‌شدن از دیگر مردمان است و این جدایی نشانه‌هایی هم دارد مثلا برخی با فرستادن نوعی صلوات خاص یا با نماد دیگری خود را از دیگران متمایز می‌کنند.

مفهوم فرقه در قرآن

شمشیری با بیان اینکه در قرآن هم واژه فرقه و هم فریق داریم و مفهوم فرقه به خودی خود منفی نیست، اضافه کرد: حتی شیعه یک فرقه نامیده می‌شده است گرچه امروز کلمه فرقه عمدتا در معنای منفی آن به کار می‌رود؛ همچنین تصوف امروز معنای منفی گرفته ولی نباید تصور کنیم در گذشته هر کسی صوفی بوده فرد خوبی نبوده است. اصلا حرم‌های اهل بیت(ع) در قرون گذشته دست صوفیه بوده و افراد خوب و پاکی بوده‌اند ولی امروزه عمدتا افراد خوبی نیستند و با بیگانگان مرتبط هستند.

استاد حوزه اضافه کرد: در آیه «نفر» در سوره مبارکه توبه هم بیان فرموده است که همه مؤمنان نباید به جهاد بروند بلکه عده‌ای(فرقه‎ای) باید تفقه در دین پیدا کنند و به مردم دینداری بیاموزند. در روایات هم موضوعاتی چون 72 فرقه وجود دارد؛ پیامبر(ص) فرمودند که بنی‌اسرائیل به 71 فرقه منشعب شدند ولی امت من 72 فرقه خواهند شد و همه آنها جهنمی هستند مگر یک فرقه که شیعه هستند.

یدک‌کشیدن نام شیعه افتخار نیست

وی افزود: البته تصور نکنیم هر فرد شیعه‌ای بهشتی است و هر فردی در هر فرقه و مذهب دیگر جنهمی زیرا شیعه پلید و مجرم هم کم نداریم و از سویی افراد مستضعف در فرقه‌های دیگر هم که حق به آنها نرسیده کم نیستند. بنابراین صرف شیعه بودن افتخاری ندارد بلکه اگر پیرو واقعی اهل‌بیت(ع) باشیم شیعه آنها هستیم.

شمشیری اظهار کرد: پیامبر(ص) در روایتی فرمودند که ای علی(ع) مثل تو، مثل مسیح است و پیروان تو سه دسته خواهند شد؛ فرقه مؤمنان که حواریون تو هستند؛ فرقه دیگر از تو برمی‌گردند مانند یهودیان و فرقه دیگر هم در مورد تو غلو خواهند کرد. در روایت دیگر آمده است که امت من 73 فرقه خواهند شد و فقط یک فرقه نجات می‌یابند و هر فرقه (اعم از شیعه و سنی و ...) هم مدعی است که فقط آنها نجات خواهند یافت و بقیه اهل نجات نیستند لذا مهم ادعا نیست بلکه تبعیت واقعی از خط و مشی و مرام اهل‌بیت(ع) است.

این پژوهشگر با بیان اینکه نباید هر جریانی را در جامعه فرقه بنامیم، تصریح کرد: برخی جریانات، شبه‌فرقه و عرفان‌واره هستند. در فرهنگ سیاسی غرب هم فرقه ندارند و بیشتر از واژگانی چون؛ حزب، دسته و مکتب و ... استفاده می‌کنند و تصریح دارند کسانی که یکنفر را محور خود قرار داده و شیفته او هستند دسته و گروه هستند.

شمشیری اظهار کرد: حوزه علمیه چون بیشتر درون‌دینی و مذهبی نگاه کرده به گروه‌هایی چون صوفیه و ... زیاد پرداخته است ولی کمتر رویکرد جامعه‌شناسی و روان‌شناسی نسبت به این جریانات داشته‌ و به جنبش و شبه‌جنبش‌های‌ غربی به اندازه لازم پرداخته نشده است. البته برخی از جنبش‌های غربی دینی نیستند و ماهیت اقتصادی دارند.

خرده‌فرهنگها را فرقه ننامیم

وی با بیان اینکه برخی رفتارها خرده‌فرهنگ هستند مانند کسانی که هنجار متفاوتی دارند مثلا در حین راه رفتن موسیقی و آواز گوش می‌دهند و بدحجاب هستند، افزود: به اینها نمی‌توان فرقه گفت چون ماهیت دینی ندارند. در اغتشاشات اخیر هم عمدتا خرده‌فرهنگها نقش دارند و کسانی که به نوعی رویکرد فرقه‌ای دارند و به بیگانگان وصل هستند. اینها توده اقلیت خرده فرهنگ در دل یک فرهنگ هستند مانند کسانی که شلوارهای پاره می‌پوشند و سبک زندگی خاصی دارند و خیلی با دین هم کاری ندارند و باید با رویکرد جامعه‌شناسی مورد مطالعه قرار بگیرند.

شمشیری در تعریف فرقه انحرافی، اضافه کرد: فرقه انحرافی به گروهی از افراد گفته می‌شود که با هدف و باورهای مشترک در ساحاتی از دین به صورت آگاهانه یا غیرآگاهانه انحراف ایجاد کنند. از این رو ممکن است اندیشه‌ای وجود داشته باشد که انحرافی است ولی تئوریزه نشده و حمایت و پولی پشتوانه نشر آن نیست، این نوع اندیشه‌ها در حد اندیشه باقی می‌مانند و فرقه نشده‌اند. 

رفتارهای فرقه‌ای ناآگاهانه

وی با بیان اینکه خلل ایجاد کردن در اصول و فروع دین انحراف حساب می‌شود، گفت: برخی فرقه‌ها برای پول و دنیا چنین کاری انجام می‌دهند و رفتار آنها آگاهانه است ولی ممکن است کسانی ناآگاهانه در این راه قدم بردارند. مثلا یک خانمی در یکی از روستاها 70 شلوار کردی با دستان خودش دوخته بود تا وقتی یاران امام زمان(عج) آمدند به آنها بدهد و سه طبقه منزل خودش را هم برای یاران امام زمان اختصاص داده بود یا برخی افراد اسب پرورش می‌دهند به نیت تقویت جبهه امام زمان(عج).

شمشیری بیان کرد: برخی ممکن است یک نظر طبی متفاوت داشته باشد ولی اینها فرقه و اصلا دینی نیستند. البته فرقه‌های جدید، عمدتا علمی خواهند بود که با فهم غلط از کوانتوم بروز و ظهور می‌یابند و ما باید راه مواجهه با آنها را بدانیم. البته فرقه‌ها عمدتا در چند موضوع انحراف ایجاد می‌کنند مثلا عرفان حلقه بیش از صد انحراف در اصول و فروع دارد ولی در عمل در چند موضوع تمرکز دارد یا ‌فرقه احمدالحسن در مهدویت منحرف است و من ندیده‌ام کسی توحید آنها را نقد کند.