اداره کشور بدون سعه صدر امکان‌پذیر نیست/ نگذاریم در دانشگاه فضای تملق‌ باز شود

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست جمهوری، حجت‌الاسلام و المسلمین حسن روحانی، رئیس جمهور کشورمان صبح امروز، سه‌شنبه 15 مهرماه، در آیین آغاز سال تحصیلی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور که در دانشگاه تهران برگزار شد حضور یافت. متن سخنان رئیس جمهور در این مراسم به این شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا و نبینا محمد و آله الطاهرین و صحبه المنتجبین
آغاز سال تحصیلی با دو واقعه دیگر هم مقارن و همراه است. اول اعیاد مبارک قربان و غدیر که پیش رو داریم و ثانیاً امسال مقارن است با هشتادمین سال تأسیس دانشگاه تهران.
در واقع تأسیس دانشگاه تهران علاوه بر اهمیت آن از لحاظ علم، دانش و توسعه جامعه ما، یکی از آثار تحول اجتماعی و سیاسی بود که در انقلاب مشروطه در کشور رخ داد.
انقلاب مشروطه که به معنای حرکت مردم برای حکومت قانون بود در پی آن تأسیس عدالتخانه، حکومت قانون در سایه فعالیت مجلس شورای ملی، تأسیس بانک ملی ایران به عنوان نهاد مهم اقتصادی و همچنین در کنار آنها تأسیس دانشگاه تهران در همین مکانی که معروف به باغ جلالیه بود.
سالیان دراز وقتی در ایران گفته می‌شد، دانشگاه، معنایش دانشگاه تهران بود و بعدها، دانشگاه‌های دیگر در رشته‌های مختلف علوم حضور یافتند. نه به عنوان اینکه خودم دانش‌آموخته همین دانشگاه هستم و همیشه ورودم به دانشگاه تهران و عبورم از کنار دانشگاه تهران برای من خاطره‌انگیز است، بلکه دانشگاه تهران حلاوت و عظمت خاص خود را دارد، ضمن اینکه امروز دانشگاه‌های بزرگ دیگری هم در کشور ما هستند که هر کدام در زمینه خود می‌توانند، به عنوان سرآمد در علم و دانش باشند.
دانشگاه تهران ترکیبی بود از مراکز علمی بزرگی که به دست بزرگان، فرهیختگان تأسیس شده بودند. از دارالفنون دوران امیرکبیر گرفته تا مدرسه صنایع و هنرهای کمال‌الملک تا مدرسه سیاسی دهخدا و اساتید و بزرگانی که در رشته‌های جدید یا قدیم تبحر داشتند.
دانشگاه تهران تلفیقی بود بین مراکز علمی و بین اساتید بزرگ علوم کهن و علوم جدید. شاید دانشکده حقوق و علوم سیاسی یکی از مظاهر دانشمندان مختلف بود حتی بیش از دانشکده الهیات. آنجا اساتید بزرگی چون استاد شهابی‌ها، استاد گرجی‌ها، و خدا رحمت کند دکتر کاتوزیان‌ها و اساتید و بزرگانی که هم از دانش جدید بهره بردند و هم از دانش قدیم بهره برده بودند.
دانشگاه تهران به عنوان مظهر تلفیق علوم و اولین مرکز مهم برای رشد علم و دانش در این سرزمین. علم یک سنت جاریه است. اساساً روزی علم رشد پیدا کرد که حکمت ایرانی با فلسفه یونانی و فلسفه یونانی با حکمت اسلامی در کنار هم تلفیق شدند. علوم جدید و قدیم، قطرات و جویبارهای کوچکی که در کنار هم رودخانه عظیم علم و دانش را بوجود آوردند.
ما نمی‌توانیم علمی را کنار بگذاریم. وقتی می‌گوییم علم، علم بشری معنایش این نیست که در آن خطا و اشتباه نیست. حتی علم بشری می‌تواند و شاید این تعبیر درست باشد که باید ابطال‌پذیر باشد. امروز یک علم و دانش مورد احترام است و فردا نظریه بالاتری می‌آید . در علوم بشری این چنین است.
امروز یک ایده و فرضیه‌ای توسط یک دانشمند و گروهی از دانشمندان به اثبات می‌رسد و تبدیل به نظریه علمی می‌شود و فردا دانشمندان دیگری می‌آیند و نکته جدیدی را به اثبات می‌رسانند. تحول علمی در سایه نقد‌پذیری علم است. حتی در علوم دینی که کمتر این مسایل اتفاق می‌افتد. شما در تفاسیر و نظریات فقهی، نظریات اصولی، حکمت فلسفه و کلام بسیاری از علوم را می‌بینید که دانشمندی آن را به اثبات رسانده است همچون بو‌علی سینا و دیگری آمده او را نفی کرده است. بوعلی آن همه نوشت و مطالعه کرد و تألیف کتاب کرد تا اصالت الماهیه را به اثبات برساند و اندیشمندان و بزرگان دیگری آمدند رد کردند و اصالت الوجود را به اثبات رساندند، اشکالی ندارد.
بسیاری به حرکت جوهری معتقد نبودند و می‌گفتند اساساً ثبات جهان با حرکت جوهری مغایرت دارد و صدرالمتألهین آمد آن را به اثبات رساند. اشکالی ندارد. یکی دیگری ممکن است بیاید این نظریه را رد کند. علم نقدپذیر است دانش انتقادپذیر است.
دانش بشری اینچنین است. حتی وحی الهی هم فهم‌اش ممکن است تغییر کند امروز به عمقی از فهم کلام خدا برسیم و فردا به فهم عمیق‌تر و دقیق‌تر برسیم. لذت علمی در سایه تحولات علمی است و در اینجا می‌خواهم اشاره کنم اسلامی کردن علوم انسانی به آن مفهوم نیست که دانش بشری را در بخش علوم انسانی به طور کامل کنار بگذاریم. ممکن است در بخشی از علوم انسانی نقد داشته باشیم گوشه‌ای باشد با آموزه‌های اسلامی منطبق نباشد. علم را باید نقد کرد نباید حذفش کرد. یکی از اشکالات ما این است می‌خواهیم بخشی از علوم را حذف کنیم.
علم حذف‌شدنی نیست نقد شدنی است ابطال‌شدنی ممکن است باشد اما حذف نمی‌شود این در تاریخ می‌ماند. چطور عده‌ای به فکر افتادند که بخشی از علوم را حذف کنند حذف معنی ندارد. اما ما می‌توانیم حرف بهتر، سخنی دقیق‌تر، مطلبی علمی‌تر عرضه کنیم. آن نکات قبلی را مورد نقد و حتی ابطال قرار دهیم، اشکالی ندارد.
مجموعه حرکت علمی ما، حرکت مطلوبی است. دولت وعده‌هایی که نسبت به دانشگاه داده این وعده‌ها را فراموش نکرده است و به اعتقاد من به بخشی از آنها جامه عمل پوشانده است. البته اینکه امروز جزو برنامه گذاشته نشده بود تا تشکل‌های دانشجویی سخنان خودشان را بیان کنند مایه تأسف من شد. به هر حال آمدن من به دانشگاه بیشتر برای شنیدن است تا حرف زدن.
پارسال آن دقایقی که دانشجویان صحبت کردند بسیار لذت‌بخش، آموزنده، بود. نقد دانشجویی زیبایی دیگری دارد. دانشجو نقدش بی‌غل و غش است. دانشجو آنچه در دل دارد و می‌فهمد و تبیین می‌کند و نشاط دانشگاه به همین است .دانشگاه فضای لازم برای گفت و شنود، انتقاد و نقد است. همان وقتی هم که ما دانشجو بودیم کلاس‌هایی را می‌پسندیدم که اساتید صحنه نقد را باز می‌گذاشتند.
ما استادی داشتیم همان وقت هم پیرمرد بود عصبانی می‌شد اگر کسی حرف می‌زد. پیرمرد بود همه به ایشان احترام می‌کردند. اما به قول معروف کلاس مرده بود، حیات کلاس و حیات دانشگاه به نقد، صحبت و بیان نظرات متفاوت است.
ما نباید بترسیم که اساتید ما در کلاس‌ها سخنان متفاوتی را بیان می‌کنند، نظرات متفاوت، سخنان متفاوت، ببینید سخن متفاوت غیر از سخن مغرضانه است. یک کسی مغرض است بحث دیگری است. اما کسی است که نظرش است و آن نظر خودش را می‌خواهد بیان کند، خواهش می‌کنم سخت‌گیری نکنید.
سخت‌گیری‌های بی‌مورد منجر می‌شود به عدم تساهل، عدم تساهل منجر می‌شود به رانده شدن افراد لایقی که بیانشان صریح است. سخت‌گیری منجر به بالاآمدن تملق‌گوها می شود.
نگذاریم در دانشگاه فضای تملق‌باز شود. من یکبار این جمله را گفتم که ما دلمان نمی‌خواهد جمعیت حدود ۸۰ میلیونی ایران تبدیل شود به ۱۶۰ میلیون. همه دو چهره پیدا کنند ما می‌خواهیم ۸۰ میلیون همان ۸۰ میلیون چهره باشد نه ۱۶۰ میلیون چهره.
در یک جمع می‌آید با یک لحن حرف می‌زند در جمع دیگر با لحن دیگری صحبت می‌کند، خانه می‌رود یک طور دیگر حرف می‌زند دانشگاه، مرکز اداری می‌رود با یک لحن دیگر صحبت می‌کند.
سخت‌گیری‌ها باعث شده است. حکومت و اداره کشور بدون سعه صدر امکان‌پذیر نیست. سعه صدر پیدا کنیم، بگذاریم افراد حرفشان را بزنند. بخاطر یک اشکال کوچک و یک خرده اشکال آدم‌های بزرگ را کنار نگذاریم. هیچ‌کس در این جامعه همانی که اعتقاد ما شیعه است فقط ۱۴ معصوم ۱۴ معصوم‌ هستند همه خطا و اشتباه می‌کنند بی‌جهتی افراد را زیر علامت سوال نبریم.
یک موقع می خواستیم آقایی را در جایی مسئولیت‌ بدهیم، یک کسی آمد یک عکسی آورد گفت این آقا این اشکال را دارد. یک عکسی که صدها نفر در آن بودند یکی را زوم کرده بود این او است. گفتم شما از کجا اینقدر استعداد فراوان داری این را به او نسبت می دهی. گفت نه حاج آقا احتیاط اش به این است که او را کنار بگذاریم!
اساس دین این است که همه مردم راستگو و خوب اند، صالح و بی‌گناه هستند مگر عکس آن ثابت شود این جزو اصول مسلم مواضع دینی و فرهنگی ما است. اصل برائت و صحت عمل مسلمان است. اینها جزو الفبای علوم اسلامی ما است.
اگر ما می‌خواهیم کسی را مورد نقد قرار دهیم، متاسفانه در جاهایی تصمیم‌گیری‌های بسیار مهمی می‌گیرند که فلان آقا برای ریاست فلان دانشگاه خیلی مصلحت نیست چه شده آن آقا راجع به او این را گفته است. تازه آن آقا گفته است چقدر به او اعتماد است. به چه دلیل گفته.
به این راحتی ما آبروی مردم را معامله می‌کنیم. اسمش‌را می‌گذاریم دقت نظر. این دقت نظر نیست این تخریب مسلمان است. این از بین بردن آبروی مردم است. اگر مدرک و سند قابل اعتمادی است اشکال ندارد. یک کسی می خواهد مسئولیتی به عهده بگیرد حواسمان جمع باشد در طول این یک سال تلاش ما بر این بوده دانشگاه ما فضایش از فضای امنیتی فاصله و فاصله بگیرد.
تلاش ما بر این بوده که اگر یک فردی با دلایل ضعیف کنار گذاشته شده به سر کار خود و کلاس خود برگردد. تلاش ما بر این بوده که در دانشگاه‌های ما فضای آرامش باشد، ضمن اینکه همه گروه‌ها نظرات سیاسی خودشان، نقد خودشان را داشته باشند در عین حال همه بدانند که اینجا دانشگاه است باشگاه سیاسی نیست. مرکز فعالیت احزاب نیست. ضمن اینکه هر کسی می‌تواند در مسایل سیاسی و اجتماعی حضور پیدا کند حضور دانشگاه و دانشجو در مسایل اجتماعی سیاسی به این معنا نیست که راجع به سیاست خارجی و سیاست داخلی صرفاً اظهار نظر شود که آنها حق دانشجویان و اساتید است محیط زیست، شرایط آب و هوایی، خشکسالی، کم آبی و بی‌آبی، صادرات و واردات، تعادل میان استان‌ها مرکز و پیرامون، راجع مسایل اقتصادی (که عده‌ای اظهار نظر می‌کنند) چه می‌شود؟ نباید اظهار نظر کنیم.
بسیاری از مسایل اجتماعی و سیاسی در دنیای امروز با مشکلات و مسایل منطقه و جهان گاهی یکسان است و گاهی بسیار شباهت دارد در مسایل اقتصادی مسایل ما با دنیا خیلی فاصله ندارد ما هم راجع به تورم و بیکاری و رکود و رونق صحبت می‌کنیم آنها هم صحبت می‌کنند.
تمام این علوم که به عنوان های ‌تک شناخته می‌شود آی‌تی، آی‌سی‌تی،‌بیوتکنولوژی، نانو، علوم فضایی و هسته‌ای که ما بحث می‌کنیم علومی است که نحوه کار و تلاش ما و شیوه ما با دنیا خیلی تفاوت ندارد ما به دنبال فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای هستیم برای اینکه سوخت نیروگاه هسته‌ای را تولید کنیم، دیگران هم مشابه ما کار می‌کنند. همه می‌رویم از معدن سنگ استخراج‌ می‌کنیم،‌ کیک زرد درست می‌کنیم، uf۴، uf۶ می‌کنیم نیم درصد و ۵ درصد و قرص سوخت درست می‌کنیم میله سوخت درست می‌کنیم و مجتمع سوخت درست می‌کنیم همه عین هم هستیم. در بیوتکنولوژی و سلول بنیادی و شبیه سازی و کشاورزی همین است.
بگذارید یک نکته بگویم ببینید اگر در کشور ما از لحاظ محیط زیست ما مشکل داریم تنها دولت مسئول نیست که البته مسئول دولت است دانشگاه‌های ما هم مسئول هستند آنها هم باید بیایند به میدان و حل بکنند.
اگر ما مشکل اقتصادی داریم تنها دولت مسئول نیست دانشگاه‌های ما هم مسئول هستند باید بیایند حل و فصل کنند نظر، پیشنهاد، راه‌حل، اساتید هم مسئول هستند. اگر در کشوری زندگی می‌کنیم که با کمبود آب مواجه هستیم، کشاورزی ما مکانیزه نیست آبیاری ما علمی نیست. فقط دولت مسئول است یا دانشگاه‌های ما مسئول است اگر در امور پزشکی، ساخت دارو و داروسازی امروز مشکلی داشته باشیم فقط دولت مسئول است وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مسئول است، دانشگاه‌ها هم مسئول هستند و دانشگاه فقط این نیست که عده‌ای بیاوریم اینجا واحدهایی را بگذرانند و ورقه‌ای را بگیرند تحت عنوان مدرک. دانشگاه برای این است که انسان‌های مسئول بسازیم و انسان‌های مشارکت‌جو بسازیم و آماده کنیم برای فعالیت‌ها. حالا علم علم پایه است و علم کاربردی است.
تنها چیزی که ما از علم فاصله می‌گیریم علمی است که با اخلاق فاصله داشته باشد. سلاح کشتار جمعی را دنبالش نمی‌رویم این با اخلاق و موازین ما سازگار نیست. ما دنبال سلاح‌ شیمیایی ، میکروبی و هسته‌ای نمی‌رویم به دلیل اینکه مغایر با اخلاق و موازین دینی می‌بینیم البته در زمینه علمی فعالیت‌های ما هم باید در چارچوب اخلاق علمی باشد. اخلاق علمی این دولت چقدر هزینه می‌دهد برای اینکه این اخلاق علمی را دنبال کند.
البته حق مجلس شورای اسلامی است که اگر وزیری را تحت عنوان استیضاح به او رأی ندهد این حق قانونی آنهاست اما ما هم نمی‌توانیم تأسف خود را ابراز نکنیم از اینکه یک وزیر عالم، دانشمند، انقلابی را از دست دادیم.
وقتی آن همه اساتید دانشگاه برای من نامه می‌نویسند که آقای دکتر فرجی دانا شایستگی دارد تا مدیریت این وازرتخانه را بر عهده بگیرد من با فشار این و آن حاضر شوم که به او بگویم استعفا دهد این با اخلاق، با چارچوبی که این دولت از روز اول به مردم قول داده، انطباق پیدا می‌کند.
پارسال ما آمدیم اینجا برای شروع مراسم تحصیلی وزیر نداشتیم، وزارتخانه ما سرپرست داشت حالا امسال دانشگاه ما هم سرپرست دارد هر دو. در طول یکسال ما ۴ وزیر و سرپرست را تجربه کردیم. از آقای میلی منفرد خواستیم بیاید مسئولیت را بر عهده بگیرد از آقای دکتر توفیقی خواهش کردیم سرپرستی را به عهده بگیرد که قبول کردند اما از یمین و یسار فشار آمد که او را معرفی نکنیم. سر فرود آوردیم که دانشگاه و کشور آرام باشد آقای دکتر فرجی دانا را آوردیم شروع به کار کرد بورسیه و ما ادراک البورسیه.
ما همه باید به اخلاق علمی توجه کنیم نمی‌توانیم در یک مسئله‌ای که صداقت و راستگویی و دقت و قانون مورد توجه قرار نگرفته آن را رها کنیم من از روز اولی که دکتر نجفی آمدند و مسئولیت را به عهده گرفتند فکر می‌کنم اولین کلام من این بود که مسئله بورسیه را باید دنبال کند در این دولت.
قدم‌های مهمی دانشگاه‌ها و مسئولین و دانشجویان عزیز ما در زمینه علم و دانش و تولید علم و فناوری برداشته اند نظرم این است که تک حلقه را درست کنیم، زنجیر نمی‌شود. با مقاله علمی ما به ثروت و قدرت نمی‌رسیم هدف ثروت و قدرت است این حلقه باید با حلقه دیگر وصل شود و آن حلقه با دیگری وصل شود. از ایده شروع می‌شود این ایده تبدیل به تحقیق اولیه و تحقیقات بعدی پشت سرش می‌آید تبدیل به فناوری اولیه می‌شود و نمونه‌سازی می‌شود و از آن نمونه می‌توانیم بازار را تحریک بکنیم و ببینیم بازار می‌پسندد یا نه. در مرحله صنعتی شدن بتوانیم بازار را برای فروش جذب کنیم و در نهایت برند شود، خیلی مراحل مختلفی دارد.
اینکه یک مقاله بنویسیم که نمی‌خواهم این کار را کوچک کنم این کار ارزشمند است می‌خواهم بگویم حلقه‌های بعدی را هم ما دنبال کنیم. دانشگاه ما باید با مراکز تحقیقاتی ما و هر دو آنها با تولید و خدمات و بویژه با صنعت، کشاورزی ما باید وصل شوند اگر این اتصال برقرار شود آن وقت ما دانشگاه داریم .گفتم ۶ درصد جمعیت ما دانشجوست ممکن است بالای ۴ میلیون دانشجو داشته باشیم اینها فردا فارغ التحصیل می شوند و اگر کار لازم و شغل لازم در جامعه برای آنها نباشد که این تأسف بسیار زیاد دارد.
نکته آخر در صورتی ما پیشرفت علمی می‌کنیم که با دنیا متصل باشیم این تعامل با جهان فقط در بخش سیاست خارجی نیست. سیاست این دولت تعامل با جهان است در اقتصاد هم ما باید تعامل با جهان داشته باشیم. در علم و فناوری هم ما باید تعامل با جهان داشته باشیم. ما الان در فکر ساخت شهرک آی‌تی با همکاری یک کشور بزرگ هستیم در ایران. ما باید مشارکت کنیم ببینید این فکر که در اتوبان سرعت خودروها زیاد است و ما به فرزندمان سفارش کنیم از اتوبان هیچ‌وقت استفاده نکن، چرا که ممکن است تصادف شود، اشتباه است. باید از اتوبان استفاده کرد حواس‌ آدم هم جمع باشد تصادف نکند.
می‌شود از اتوبان استفاده نکرد و بگوییم آنجا یک کوره راهی است آنجا هیچ ماشینی نمی‌رود تو در آن کوره راه برو نه روبه‌رو ماشین می‌آید و نه ماشینی از شما سبقت می‌گیرد و نه تصادف می‌کنی بله این درست است ممکن است درست باشد. کی می‌رسی چند سال دیگر؟
دنیای امروز دنیای رقابت است اگر عقب افتادیم، عقب افتادیم. حتی استقلال و قدرت ملی آن کشور به خطر می‌افتد. می‌گویند اگر تماس داشته باشیم با خارج. استادهای ما بروند و استادهای آنها بیایند نکند یکی در میان آنها جاسوس در بیاید. دست بردارید از این بهانه‌جویی‌ها.
لااقل رییس‌ جمهوری در موضوع امنیت متخصص است. ما باید احتیاط خودمان را بکنیم. مراقبت هم بکنیم بگذاریم کاری کنیم اساتید خارجی بیایند و اساتید ما خارج روند با هم ارتباط داشته باشیم. ایرانیان بسیار فرهیخته‌ای در خارج داریم اساتید دانشگاه ما در کشورهای ما بیایند اینجا. ما یک ترم دانشجو را بفرستیم یک کشور خارج. لااقل یک دانشگاه درست کنیم که زبانش انگلیسی باشد در سر کلاس تا ما بتوانیم دانشجوی خارجی جذب کنیم.
الان دانشگاه‌های ما صندلی خالی دارند در بعضی از رشته‌ها. یا باید اینها را کوچک و ادغام کنیم و یا دانشجوی خارجی را دعوت کنیم بیایند اینجا. دانشجو ما خارج برود.
نمی‌خواهم بگویم از آنجا جاهایی شروع کنیم که بعضی‌ها می‌ترسند. نه از همین همسایه‌هایمان شروع کنیم. از همین کشورهای همسایه شروع کنیم. دانشجو بفرستیم و دانشجو دعوت کنیم و بیایند.
ما باید بتوانیم از فضای علم و دانشگاه حداکثر استفاده را ببریم. تدبیر را با تلاش خودتان نهادینه کنید و امید را با شورتان و دانش و علم‌تان بیشتر و بیشتر بسازید.