اسیر گذشته و آینده نباشیم

کیومرث فرح‌بخش، عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، اظهار کرد: زندگی در زمان حال به این معناست که اتفاقات بد تمام شده در گذشته را رها کنیم، نه اینکه به فراموشی بسپاریم، امکان فراموش کردن آنها وجود ندارد، با خود بگوییم آن اتفاقات هر چقدر هم که مهم بوده‌اند، تمام شده‌اند. در واقع برخی اتفاقات در گذشته رخ داده که به ما آسیب زده است و آسیب آن اتفاق هنوز هست، نه اینکه خود آن اتفاق باقی باشد، مثلاً در تصادفی پای خود را از دست داده‌ایم، آن تصادف تمام شده است، اما با آسیب ناشی از آن دست به گریبانیم و بهتر است ببینیم در لحظه اکنون چگونه می‌توانیم این آسیب را پذیرفته و با آن کنار بیاییم.

وی افزود: زندگی در لحظه اکنون یعنی اسیر اتفاقات گذشته نباشیم و کینه‌هایی را که از اتفاقات گذشته به دل داریم، دور بریزیم، این به معنای فراموش کردن و حتی بخشیدن نیست، بلکه منظور تمام شده دانستن اتفاقات است؛ مثلاً مردی با همسرش در یک موقعیت، بد رفتار می‌کند و بعد از آن در موقعیت‌های مختلف رفتار خوبی نشان می‌دهد، اما همسرش این رفتارهای خوب را نادیده می‌گیرد و فقط روی آن رفتار بد مانور می‌دهد. در واقع این خانم در لحظه حال زندگی نمی‌کند و رفتار خوب حال حاضر همسرش را نمی‌بیند و معتقد است چون در آن موقعیت رفتار خوبی نشان نداد، رفتارهای خوب فعلی‌اش ارزشی ندارد. در چنین شرایطی، این فرد زندگی را برای خودش خراب می‌کند.

عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) ادامه داد: زندگی در زمان حال معنای دیگری نیز دارد و آن اینکه آینده هنوز نیامده و اگر قرار است در آینده اتفاق بدی برای ما رخ دهد، بهتر است اکنون و در لحظه حال اقدام کنیم و اجازه ندهیم که آن اتفاق رخ دهد. اگر وقوع آن اتفاق بد را احتمال می‌دهیم و واقعی نیست، بهتر است بی‌خیال آن شویم، معلوم نیست آن اتفاق حتما رخ دهد. بعضی از افراد لحظه حال را از دست می‌دهند، چون برخی اتفاقات بد یا قطعا رخ می‌دهد، یا با احتمال کم، یا اینکه اصلا ممکن نیست رخ دهد و افراد فقط خیال‌پردازی می‌کنند.

برخی اتفاقات اجتناب‌ناپذیرند

فرح‌بخش اضافه کرد: برخی اتفاقات بد قطعاً ممکن است در آینده رخ دهد، پس بهتر است از حالا پیشگیری کنیم، مثلاً اگر پدر و مادری برخی کارها را انجام ندهند، ممکن است فرزندشان معتاد شود، پس بهتر است در لحظه حال از وقوع آن پیشگیری کنند. برخی اتفاقات اجتناب‌ناپذیرند، مثلاً همه ما در آینده از دنیا خواهیم رفت، در این شکی نیست، ولی در حال حاضر زنده‌ایم و مرگ که هنوز نیامده است. شاید احتمال بدهیم در آینده مریض شویم، ولی فعلاً که سالم هستیم، بهتر است از سلامتی و تندرستی خود استفاده کنیم. زندگی در زمان حال یعنی اینکه آینده را پیش‌بینی کنیم و برای آن تدارک ببینیم، ولی این‌طور نباشد که اکنون را فراموش کنیم.

وی بیان کرد: معنای دیگری که از زندگی در زمان حال مستفاد می‌شود، این است که ما در هر لحظه از زندگی خود به داشته‌های‌مان توجه کنیم، این داشته‌ها هر چه می‌خواهد باشد و سعی کنیم حداکثر استفاده را به منظور توسعه و پیشرفت و شادابی زندگی‌مان از این داشته‌ها ببریم. افراد بعضا به این دلیل که به آنچه در حال حاضر دارند توجه نمی‌کنند و توجهشان فقط به نداشته‌هاست، زندگی در لحظه حال را فراموش کرده و از زندگی کنونی‌شان لذت نمی‌برند. آنها فکر می‌کنند هر چقدر غصه نداشته‌ها و کاستی‌هایشان را بخورند، داشته‌هایشان اضافه‌تر می‌شود، اما شما هر چقدر داشته‌هایتان را رها کرده و به نداشته‌هایتان فکر کنید، داشته‌های کنونی‌تان را از دست می‌دهید. کسی در زندگی‌اش خوشحال و شاداب است که به آنچه اکنون دارد، توجه می‌کند و حداکثر استفاده را از آن می‌برد تا نداشته‌هایش را کاهش دهد، نه اینکه آن‌قدر غرق نداشته‌هایش شود که داشته‌هایش را از دست بدهد و زندگی‌اش را تباه کند.

عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) گفت: معنای دقیق‌تر و ریزتر زندگی در زمان حال این است که در هر لحظه همان جایی که هستیم باشیم و ذهن‌مان متوجه همان کاری باشد که انجامش می‌دهیم، مثلاً وقتی در حال غذا خوردن هستیم، واقعاً به مزه غذا توجه کرده و از خوردن آن لذت ببریم، یا اگر با خانواده به تفریح می‌رویم، از بودن در کنار آنها و تماشای مناظر اطراف لذت ببریم؛ یا وقتی در آینه نگاه می‌کنیم از تماشای خودمان لذت ببریم. گاهی مواقع در آینه نگاه می‌کنیم، ولی چیزهایی در صورت خودمان می‌بینیم که واقعا وجود ندارد، چون در لحظه حال و اکنون نیستیم. ما باید طوری عمل کنیم که ذهن‌مان را تحت کنترل داشته باشیم، نه اینکه اسیر آن شویم. کسی که در لحظه اکنون زندگی می‌کند، همان‌طور که به دستش فرمان می‌دهد چه کاری انجام دهد و چه کاری انجام ندهد، به ذهنش نیز فرمان می‌دهد که به چه چیز فکر کند و به چه چیز فکر نکند. همان‌طور که اسیر دست و پای خود نیست، اسیر ذهنش هم نیست.

غصه خوردن برای آینده احمقانه است

وی در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان با احساس نگرانی و اضطراب نسبت به آینده کنار آمد، تصریح کرد: انسان باید به خود بگوید که آینده هنوز نیامده و آنچه نیامده، غصه خوردن راجع به آن احمقانه است و فقط باید خود را با چیزهایی که در حال حاضر زندگی‌اش را می‌سازد، مشغول کند. آینده دست خداست و هنوز نیامده، در دین اسلام آموزه‌های زیبایی در این خصوص وجود دارد، مبنی بر اینکه کسانی که غصه آینده را می‌خورند، اکنون را نیز از دست می‌دهند و خود را در آرزوهای دور و دراز و عجیب و غریب غرق می‌کنند، در واقع برای خودشان نگرانی می‌تراشند. اینکه افراد بگویند دست خودمان نیست که نگرانی و اضطراب داریم، یعنی نوعی از هم پاشیدگی درونی، همه چیز دست خود ماست، این افراد نمی‌خواهند مسئولیت مدیریت ذهن خودشان را بپذیرند، بنابراین خود را درگیر می‌کنند و در توجیه آن می‌گویند دیگران که مشکلی ندارند، من با مشکل مواجهم.

فرح‌بخش افزود: بعضی مشکلات زندگی ساخته ذهن ماست و واقعیت ندارد، ولی برخی از آنها واقعیت دارد و تا جایی که در توان‌مان هست، باید برای رفع آنها برنامه‌ریزی و تلاش کنیم. اگر توانستیم آنها را رفع کنیم، لذت می‌بریم و اگر موفق به این کار نشدیم، به جای غصه خوردن و درگیر ساختن خودمان بهتر است راه‌حل دیگری را در پیش بگیریم. در واقع سلامت روانی، شادابی، پر بار بودن زندگی، موفقیت بیشتر، سلامت جسمی، تسلط بر خویشتن، تسلط بر زمان و تحت کنترل داشتن زندگی، از آثار و فواید زندگی در زمان حال است.