پلورالیزم تاریخ‌گرا در ایران معاصر
به اعتقاد سیدمحمدهادی گرامی، خاستگاه گفتمان رواداری و تعددگرایی مذهبی در ایران محدود به علوم سیاسی و اجتماعی نیست، بلکه نوعی پلورالیزم تاریخی مبتنی بر نوستالژی‌های کلامی، فقهی، اخلاقی و اجتماعی در تاریخ اسلام و تشیع نیز در ایران شکل گرفته است.
به گزارش ایکنا؛ سیدمحمدهادی گرامی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در ضمن یادداشتی با عنوان «پلورالیزم تاریخ‌گرا در ایران معاصر» به اثبات این مسئله پرداخته است که خودآگاهی درباره تاریخمندی مذهب با رواداری رابطه مستقیم دارد. متن یادداشت از نظر می‌گذرد؛
«نقطه تلاقی جامعه معاصر ایران با تعددگرایی مذهبی هنگامی بود که برای نخستین بار، مفاهیمی همچون «پلورالیزم دینی» از سوی طیف روشنفکران دینی وارد گفتمان سیاسی و علوم اجتماعی ایران شد. دیری نپایید که این مفاهیم نیز مانند شمار دیگری از مفاهیم غربی نوظهور در ایران، همچون سکولاریسم، لیبرالیسم، آزادی بیان و ... وجهه سیاسی و تقابلی آن تشدید و از لحاظ دانش تاریخ انگاره‌ای/ مفهومی به ابزار و برچسبی برای جبهه‌بندی‌های عقایدی، سیاسی و حزبی بدل شد. به طوری که کاربست این مفاهیم در صورت خاص صورت‌بندی شده ـ همچون «پلورالیزم دینی» و نه «تعددگرایی مذهبی» ـ یک نوع گرایش خاصّ را در ذهن مخاطب بدون اینکه حتی هیچ درک دقیقی از محتوای آن داشته باشد، تداعی می‌کرد؛ البته این ماجرا تقریباً سرنوشت هر مفهوم وارداتی غربی در ایران است.
پلورالیزم یا تعددگرایی دینی در ایران معاصر عمدتاً گفتمانی است با خاستگاه علوم اجتماعی و در ارتباط با مفاهیمی همچون آزادی بیان، لیبرالیسم، حکومت دینی و ... که در عمل با گفتمان سیاسی حکومت دینی ارتباط برقرار کرد و به یکی از گفتمان‌های نقد دکترین حکومت دینی ایران بدل شد. براین اساس و به دلیل غلبه نگاه‌های اجتماعی و تا حدی تحلیلی ـ که وامدار سروش است ـ بررسی گرایش به تعددگرایی و پلورالیزم دینی از همه جهات آن مورد توجه قرار نگرفته است.
این در حالی است که شماری از اندیشمندان ایران معاصر ـ در حوزه مطالعات اسلامی و تاریخ ـ به طور خواسته یا ناخواسته به ایجاد نوعی رواداری و تعددگرایی مذهبی براساس آنچه که آن را «نوستالژی‌های تاریخ شیعه» می‌توان خواند، گرایش دارند. این اندیشمندان در نوشته‌ها و سخنان خود با ارجاع به رویدادها و اندیشه‌های تاریخی شیعه در ادوار مختلف، تلویحاً یا تصریحاً در راستای ایجاد گفتمانی در راستای تعددگرایی و رواداری مذهبی براساس نگره‌های تاریخی حرکت کرده‌اند. این اندیشمندان در عرصه‌های مختلف سیاسی، فقهی، اجتماعی، اخلاقی، عقایدی و ... با ارجاع به تجربه تاریخی شیعه و اسلام و دیدگاه‌های اندیشمندان اسلامی، دیدگاه‌های خود را به نفع رواداری و تعددگرایی مذهبی بیان کرده‌اند.
چنین به نظر می‌رسد که خاستگاه گفتمان رواداری و تعددگرایی مذهبی در ایران محدود به علوم سیاسی و اجتماعی نیست، بلکه نوعی پلورالیزم تاریخی مبتنی بر نوستالژی‌های کلامی، فقهی، اخلاقی و اجتماعی در تاریخ اسلام و تشیع نیز در ایران شکل گرفته است. گفتمان تعددگرایی و رواداری مذهبی مبتنی بر نگره‌ها و نوستالژی‌های تاریخی، گفتمانی ناشناخته در ایران معاصر است. این در حالی است که شمار معتنابهی از اندیشمندان مطالعات اسلامی و تاریخی همچون رسول جعفریان، مرتضی مطهری، نعمت‌الله صالحی نجفآبادی، حسین مدرسی طباطبایی، محسن کدیور، احمد پاکتچی و ... در خصوص آن نظریه‌پردازی کرده و دیدگاه‌های خاص خود را درباره‌اش مطرح کرده‌اند. این گفتمان مبتنی بر استناد تاریخی تلاش می‌کند تا در نهایت برای وضعیت موجود جامعه شیعی و امت اسلامی، راه‌حل‌ها و نظریاتی را تجویز کرده و پیشنهاد دهد.»
انتهای پیام
