مسئول از منظر اسلام، نگهبان حقوق ضعفاست / مرز شفافیت از نگاه امام علی(ع)

به گزارش ایکنا، آیت‌الله محسن اراکی، استاد سطح عالی حوزه علمیه، امروز، 25 آبان‌ماه در ادامه مباحث اندیشه سیاسی اسلام، گفت: در مستدرک الوسائل، محدث نوری از دعائم الاسلام که نوشته ابوحنیفه شیعی نقل کرده است که زنی از یک عشیره محترم و دارای جایگاه اجتماعی بالا سرقتی کرده بود و حضرت محمد(ص) دستور فرمود که حد سرقت بر او جاری شود؛ جمعی از قریش جمع شدند که یا رسول الله، آیا می‌خواهید دست زنی را که شریفه است و از قبیله خاصی است، قطع کنید؟ پیامبر فرمودند: اینکه سرنوشت جوامع پیشین به عذاب گرفتار و طومار آنها پیچیده شد، به خاطر همین تبعیض‌ها بود، زیرا در اجرای حدود و مسائل قضا و حقوق، رعایت حق نمی‌کردند؛ اگر کسی شریف بود، مجازات او را نادیده می‌گرفتند و اجرای حق فقط مخصوص ضعفا و فقرا بود.

وی افزود: در این کتاب همچنین از پیامبر(ص) نقل شده است که بنی اسرائیل حدود را بر طبقات پایین جامعه جاری می‌کردند و وقتی نوبت به گردن‌کلفت‌ها و طبقات اشراف می‌رسید، شامل آنها نمی‌شد؛ همین روایت در صحیح مسلم از عایشه با تفصیل بیشتر نقل شده است؛ در این روایت آن زن از طبقه مخذومی معرفی شده است؛ بزرگان این قوم گفتند که کسی نزد پیامبر برود تا حد جاری نشود. در نهایت گفتند کسی جز اسامه جرئت طرح مسئله را ندارد، زیرا او مورد علاقه پیامبر(ص) بود. اسامه این کار را کرد، ولی پیامبر فرمودند: آیا شفاعت در حدود الهی می‌کنی؟ در روایت دیگر داریم اگر جنایتی برای حاکم ثابت شد، دیگر حد نباید تعطیل شود؛ پیامبر در این باره خطبه خواند و فرمود که قبل از شما سنتشان این بود که وقتی فردی متعلق به قبیله‌ای شریف جرمی مرتکب می‌شد، او را رها می‌کردند، اما اگر فاطمه(س) هم چنین کاری کرده بود، حد را جاری می‌کردم؛ این مثال نهایت رعایت عدل در اجرای حدود است.

اراکی بیان کرد: در صحیح مسلم آمده این زن توبه و بعدها ازدواج کرد. او هر وقت حاجتی داشت، خدمت رسول الله می‌رفت. در روایت دیگری بیان شده که این زن به ام سلمه وساطت کرد، ولی پیامبر باز نپذیرفتند؛ پس معلوم می‌شود در سنت و سیره رسول‌الله، تبعیض هیچ جایی نداشته و طبقه اجتماعی و قوم و قبیله و جایگاه خانوادگی و اجتماعی تأثیری در اجرای حدود نداشته است. 

مسئول از منظر اسلام، نگهبان حقوق ضعفاست

استاد سطح عالی حوزه تصریح کرد: نمونه دیگر در سنت و سیره معصومین(ع) در این باره بخش‌هایی از عهدنامه مالک اشتر مبنی بر الغای هر نوع امتیاز طبقاتی در مسئله قضاوت است؛  امام خطاب به مالک دارد که خداوند تو را نگهبان حقوق ضعفا قرار داده است تا بتوانند حق خود را استیفا کنند. امام فرموده که در روز وقتی را برای رسیدگی به امور ضعفا قراردهی؛ ای کاش مسئولان ما هم از این کار تبعیت می‌کردند و وقتی را برای ارتباط بی‌واسطه با مردم می‌گذاشتند و همین مسئله سبب تواضع آنان هم هست.

وی افزود: حضرت فرموده است این ارتباط را بی‌واسطه قرار بده و نگهبانان خود را از کنارت دور کن تا مردم حرف خودشان را بدون هراس و لکنت زبان بیان کنند؛ من از پیامبر(ص) شنیدم که ایشان کراراً می‌فرمودند که امتی تقدس نخواهد یافت مگر اینکه حق ضعیف از قوی گرفته شود، بدون آنکه ضعیف در گرفتن حق خود دچار ترس شود؛ امتی که چنین نباشد، امت مقدسی نیست.

هشدار امام علی(ع) به سوء استفاده اطرافیان مسئولین از جایگاه آنها

استاد حوزه علمیه اضافه کرد: باز در این عهدنامه فرموده است که هرکسی حاکم شود، عده‌ای دور او جمع می‌شوند و دنبال این هستند تا منافع خود را افزایش دهند و خود را بر دیگران ترجیح داده و به حقوق دیگران دست‌درازی کنند. انصاف این گروه هم کم است؛ ریشه این جمعیت را قطع کن و امتیازی مانند زمین و ... به آنها نبخش تا آنها به واسطه نزدیکی به تو به زمین همسایگانش تجاوز نکند و هزینه‌های آن را از جیب بیت‌المال ندهند؛ خوشی‌ و لذت این را همراهان تو می‌برند و بدی و عیب آن برای تو باقی می‌ماند زیرا مردم این ظلم را به پای حاکم خواهند نوشت و در این راه باید صابر باشی و از خدا مزدش را بخواهی؛ این تعبیر نشان می‌دهد که این مسله کار آسانی نیست.

اراکی بیان کرد: برخی می‌گویند ما حد یک مجازات را اجرا نکنیم زیرا فرد بیشتر گمراه می‌شود؛ این‌ها ربطی به هم ندارد و هر کسی باید وظیفه خودش را انجام دهد؛ حاکم نباید فرصتی به اطرافیان و فامیل و قوم خود برای سوء استفاده از قدرت را بدهد و قطعا طبق فرمایش امام علی(ع) خطاب به مالک، اگر کسی در این مسیر صبور باشد عاقبت آن خیر است؛ امام فرمود تو باید عذر خود را برای مردم آشکار کنی تا مردم در جریان کار قرار بگیرند و سوءظن آنها برطرف شود. لذا شفافیت مطلوب از نگاه امام علی در اینجاست که باید موضوع برای مردم بیان شود. پیامبر در یکی از جنگها وقتی غنائم را به برخی از افراد داد و به برخی نداد، عده‌ای از جمله انصار اعتراض کردند و حضرت فرمود که آیا راضی نمی‌شوید اینها اموال ببرند و شما محمد(ص) را ببرید؛ یعنی من با شما هستم.