بی‌توجهی به اثرگذاری بر مخاطب، ضعف عمده کتب دینی است / برداشت‌های ذوقی در تفسیر معاصرانه

به گزارش ایکنا، نشست علمی «نقد کتاب تفسیر معاصرانه قرآن کریم»، امروز سوم خردادماه در دانشگاه قم و با حضور حجج اسلام والمسلمین محمدحسن زمانی، استاد جامعةالمصطفی، براتی، استاد جامعةالمصطفی، سیدرضا مؤدب، رئیس دانشکده الهیات دانشگاه قم و محمدکاظم شاکر، استاد دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. 

محمدکاظم شاکر در این نشست، گفت: باید از نویسندگان این اثر همچنین انتشاراتی که اقدام به چاپ این اثر کرده‌ است تقدیر کنم، زیرا قرآن فرموده است اگر نسبت به کسی دشمنی هم دارید، به عدالت رفتار کنید و عدالت نزدیکترین چیز به تقواست.

وی افزود: نصر سال‌ها در این زمینه مطالعه و فعالیت داشته، لذا شایستگی این کار را داشته است، ضمن اینکه از افراد مسلمانی هم استفاده کرده و خودش هم شیعه است و تألیف این اثر را با اصرار پذیرفته است. گرچه تیم آنها نقص زیادی دارد از جمله اینکه از وجود یک قرآن‌پژوه متخصص بهره نبرده است. 

شاکر با بیان اینکه نباید عینک بدبینی و سیاه به چشم بزنیم که تألیف چنین آثاری با اشراف سازمان سیا انجام شده است، گفت: این نگاه درست نیست و باید قدردانی کنیم. البته جای یک قرآن‌پژوه جدی در این تألیف خالی بوده است؛ کسی مانند بهاءالدین خرمشاهی باید در کنار این تیم وجود داشت تا اشکالات کار برطرف شود.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: مترجم اثر نیز چون تسلطی نداشته است، لذا اشکالات و اشتباهات زیادی را در این ترجمه شاهدیم. متن انگلیسی هم در اختیار ما نبوده است که این اشکالات را ناشی از مترجم بدانیم یا مؤلف.

وی با بیان اینکه در این اثر علاوه بر مقدمه، احتیاج به تبیین مبانی اصلی هم وجود داشته است، تصریح کرد: این آثار جای بیانیه دادن نیست؛ آقای نصر گفته است ما سنتی هستیم و متن را از خود خدا می‌دانیم، ولی سؤال این است که آیا خوانندگان انگلیسی‌زبان شما هم باید این مبنا را قبول کنند؟ بنابراین ایشان باید مبانی را تبیین می‌کردند.

وی ادامه داد: غالب خوانندگان انگلیسی‌زبان مسیحی هستند و آنها عمدتاً لفظ وحیانی و املایی را قبول ندارند و به راحتی نمی‌پذیرند متون دینی  از خود خداوند باشد، بنابراین باید به صورت عقلانی این مسئله برای مخاطب تبیین می‌شد؛ یعنی اثبات امکان وحی از طریق فرشته و از پشت حجاب.

شاکر تصریح کرد: حتی همه خوانندگان مسلمان هم حجیت خبر واحد در تفسیر را قبول ندارند؛ خود علامه طباطبایی که استاد نصر است، همین نظر را دارد؛ نصر آورده که این تفسیر براساس سنت نوشته شده، ولی آیا نباید مراد از سنت و مبانی ایشان در استفاده از سنت تبیین می‌شد؟

بی‌توجهی به تأثیرگذاری بر مخاطب

شاکر خطاب به نصر گفت: آیا فکر کرده‌اید که تفسیر را برای چه می‌نویسید و چه انتظاری از آن دارید؟ در ایران و مصر خیلی برای اینکه چرا تفسیر می‌نویسیم، فکر نمی‌کنیم؛ اینکه واقعاً تفسیر چه دردی از ما دوا می‌کند؛ آیا سنجیده‌ایم برای همان مخاطبانی که نوشته‌ایم، چقدر با قرآن آشنا می‌شوند؛ آیا الان دانشجویان را می‌توان با تفسیر نمونه و تفسیر جوان و المیزان با قرآن آشنا کنیم؟ در صورتی که آثاری هستند که شاید رمان باشند، ولی چقدر در جوانان اثر می‌گذارند.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: ما نباید فقط در جمهوری اسلامی تفسیر زیبا و شکیل و حتی کتب غیر تفسیری چاپ کنیم، بلکه باید بسنجیم چقدر افراد باورمند به قرآن و دین شده‌اند که عمدتاً این مسئله مورد توجه ما نیست.

شاکر در ادامه با بیان اینکه این جلسه در صدد امر و نهی به نویسندگان نیست، بلکه درصدد نقد کتاب هستیم، تا منجر به تقویت آن شود، افزود: خوب بود در نقل اقوال که قرار است اقوال سنتی ذکر شود، سیر تحول تفاسیر سنتی هم بیان می‌شد که در این تفسیر وجود ندارد؛ همچنین جداسازی صد سال اخیر و حذف آن را قبول ندارم.

وی ادامه داد: دو حالت در اینجا وجود دارد؛ اگر شما مفسراً تفسیر می‌نویسید، لذا باید برداشت خود را ذکر کنید، ولی اگر گفته شود که نصر و همکارانش مفسر نیستند، ولی تفاسیر را گزارش می‌کنند، لذا نباید گزینش و حذف و زیادتی انجام شود؛ شما ناقل تفاسیر 14 قرن هستید، بنابراین وجهی ندارد برخی دوره‌های زمانی را حذف کنید.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: تفسیر، تفسیر است، بنابراین هر چیزی که به عنوان تفسیر عرضه شده است، باید ذکر شود تا خواننده بدانند رشیدرضا و عبده و حتی مجاهیدن خلق چنین برداشتی دارند، گرچه این برداشت‌ها لزوماً درست نیست. در تفسیر بما هم تفسیر و چون ما در مقام گزارش تفسیر هستیم، نباید جانبداری از یک مذهب صورت بگیرد. داور باید داوری کند، نه اینکه حذف کند.

شاکر اظهار کرد: رویکرد این تفسیر تقریباً باطن‌گرایی است که خود او هم دارای چنین شخصیتی است، ولی خیلی ذوقی است و مطالبی بیان کرده که قابل باور نیست؛ مثلاً در مورد بای بسم الله با استناد به برخی روایات ضعیف گفته این نقطه اولین مرکب قلم الهی است. این برداشت خیلی ذوقی است و خواننده غربی فهم درستی از آن ندارد.

برداشت‌های ذوقی فراوان

استاد دانشگاه تصریح کرد: وی در بیان وجه تسمیه مجلس ترحیم به مجلس فاتحه،  نوشته آن مراسم سرآغاز پاگذاشتن از یک زندگی به زندگی دیگر برای متوفاست یا در بحث متشابهات آورده که همه آیات دارای معانی رمزی و سرّی هستند که درست نیست و این رویکرد خیلی ذوقی است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: برخی از ابهامات هم در این اثر وجود دارد؛ مثلاً حروف مقطعه را دال بر قسم دانسته است که این نیز برداشت ذوقی است؛ در صفحه 483 در بحث اتهام زنا و آوردن شاهد، آن را معطوف به زن و مرد دانسته، ولی آیه درصدد بیان اتهام به زن است و نه مرد. اشکال تجویدی هم در اثر وجود دارد؛ مثلاً در آیه اول بقره، «ذلک الکتاب لا ریب فیه» که وقف معانقه دارد، وی وقف بر الکتاب را هم جایز دانسته است و از معانقه معروف عبور کرده است.