روانشناس‌نماهای فضای مجازی و گره‌هایی که باز نمی‌شوند
معاون توسعه پیشگیری بهزیستی قم بیان کرد: فضای مجازی یک پتانسیل بسیار بزرگی است که اگر از آن غافل شویم فرصت‌ها را از دست می‌دهیم. به اعتقاد من، به علت غفلت از ارائه مطالب مناسب و علمی حوزه روانشناسی در فضای مجازی از روانشناس‌نماهای فضای مجازی عقب مانده‌ایم.
در جهان امروز سلامت روان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، زیرا همزمان با پیشرفت تکنولوژی‌های صنعتی، اقتصادی و اجتماعی نابسامانی‌های روانی نیز روزبه‌روز افزایش پیدا می‌کند و بسیاری از افراد به اختلالات روانی مبتلا می‌شوند که نه تنها خود در رنج هستند بلکه خانواده و اطرافیان را نیز رنج می‌دهند.
در برخی از موارد، افراد به علت عدم آگاهی خانواده و یا ترس کاذب ناشی از برچسب خوردن توسط اطرافیان، از مراجعه به روانشناس خودداری می‌کنند و رنج ابتلا به یک آسیب روانی را با خود به دوش می‌کشند که اغلب آثار منفی عدم مراجعه به مراکز مشاوره علاوه بر خود فرد، بر اعضای خانواده، دوستان و اجتماع نیز پدیدار می‌شود.
اگرچه در دهه اخیر، میزان مراجعه مردم به مراکز مشاوره حضوری و تلفنی افزایش یافته است اما تا رسیدن به سطح ایده‌آل در این حوزه فاصله داریم؛ برای بررسی ابعاد سلامت روان و میزان مراجعات مردم قم به مراکز روانشناسی، خبرنگار ایکنا از قم به گفت‌وگو با محمد علیمرادی، معاون توسعه پیشگیری بهزیستی قم پرداخته است که مشروح گفت‌وگو در ادامه می‌آید:
ایکنا_ ابتدا بفرمایید معاونت پیشگیری بهزیستی قم چه برنامه‌هایی برای ارتقای سلامت روان جامعه انجام داده است؟
سلامت روان مقوله‌ای است که امروزه باید ببیشتر به آن توجه کرد، زیرا در این شرایط اجتماعی و اقتصادی و همچنین بروز بیماری کرونا سلامت روان جامعه در معرض تهدیدات جدی قرار گرفته است؛ از این‌رو بسیاری از خدمات بهزیستی در راستای ارتقای سلامت روان جامعه ارائه می‌شود و مردم از آن بهره‌مند هستند.
یکی از این خدمات سامانه مشاوره تلفنی 1480 است که مردم از این طریق می‌توانند راهنمایی‌های لازم را در خصوص مشکلات خود به‌صورت تلفنی دریافت کنند، در این خط کارشناسان باتجربه و ماهر با ارجاعات به هنگام، مشکلات مردم را برطرف می‌کنند.
23 مرکز مشاوره حضوری تحت نظر بهزیستی و با مجوز این نهاد دولتی در حال ارائه خدمات به مردم هستند و این مراکز تابع قوانین سخت‌گیرانه‌اند.
مداخله روانی اجتماعی با عنوان طرح «محب» از دیگر برنامه‌های بهزیستی است که تیمی متشکل از روانشناسان ماهر و حاذق در هنگام بلایا و مشکلات مردم حضور پیدا کرده و به آن‌ها رسیدگی می‌کنند؛ همچنین شناسایی آسیب‌های منطقه توسط مراکز و مؤسسات دارای مجوز بهزیستی در قالب طرح «تحلیل وضعیت محلی» انجام می‌شود.
از آن جایی که متخصصان اعتقاد دارند که بسیاری از مشکلات روانی از طریق مادر به جنین منتقل می‌شود، از سال گذشته طرح «همیار مادر کودک» را با حضور 40 زن باردار از مناطق محروم استان قم آغاز کردیم که در قالب این طرح، دوره‌های آموزشی ویژه آن‌ها برگزار شده است و تا هنگام تولد فرزند و سطوح بالاتر نیز ادامه پیدا می‌کند.
ایکنا_ تعداد مراکز مشاوره دارای مجوز بهزیستی را 23 مورد اعلام کردید، در حالی که به نظر می‌رسد مراکز مشاوره خصوصی سطح شهر و همچنین مراکز مشاوره مستقر در بسیاری از نهادهای خصوصی بیش از این است، این به آن معناست که آن‌ها بدون مجوز در حال فعالیت هستند؟
امروزه، مراکز مشاوره در سطح شهر افزایش یافته است؛ در واقع هر کس به خود اجازه داده است که یک مرکز مشاوره تأسیس کند. با وجود اینکه پروسه اخذ مجوز از بهزیستی بسیار سخت‌گیرانه انجام می‌شود و به هرکسی مجوز تعلق نمی‌گیرد، افراد ناکام از گرفتن مجوز، اقدام به برپایی مرکز مشاوره می‌کنند، چراکه برخی از ارگان‌های غیرمرتبط با حوزه روانشناسی مجوز تأسیس مرکز مشاوره و روانشناسی صادر می‌کنند. لذا، مردم در استفاده از خدمات مشاوره دقت کافی داشته باشند و از مراکز مشاوره‌ای استفاده کنند که مجوز داشته باشند؛ مشاوره موضوع حساس و مهمی است که افراد مراجعه‌کننده زندگی خود را بر اساس آن، پایه‌ریزی می‌کنند و اگر این مشاوره غیرتخصصی و نادرست باشد، نتایج خوبی به همراه ندارد.
ایکنا_ آیا بهزیستی قم مجوز تأسیس مراکز مشاوره مستقر در بعضی از پژوهشگاه‌های حوزوی سطح استان قم را داده است؟
خیر، در حالی که نظام روانشناسی به‌صورت قانونی اجازه صدور مجوز برای تأسیس مراکز روانشناسی را بر عهده بهزیستی گذاشته است، اما بسیاری از مراکز بدون اخذ مجوز از بهزیستی به سایر نهادهای غیرمرتبط مراجعه کرده و با اخذ مجوز از آن نهاد، مرکز مشاوره راه‌اندازی کرده‌اند.
ایکنا_ از میزان استفاده مردم قم از سامانه مشاوره تلفنی اطلاع دارید؟
در شش ماهه اول امسال، قریب به 13 هزار و 23 مورد مردم با این سامانه ارتباط برقرار کردند و از خدمات مشاوره تلفنی بهره‌مند شدند که از این تعداد، شاهد مراجعه یک هزار و 740 مورد زنان و 11هزار و 278 مورد مردان به این سامانه تلفنی بودیم. عدم آگاهی خانواده‌ها، شاید یکی از دلایل پایین بودن آمار استفاده زنان از سامانه مشاوره تلفنی باشد.
از این تعداد، هزار و 73 مورد افراد بی‌سواد، 178 مورد دانش‌آموز، 117 مورد دانشجو و 426 مورد ابتدایی، 20 مورد تحصیلات حوزوی، 28 مورد دکتری، شش هزار و 179 مورد دیپلم، یک هزار و 786 مورد سیکل، 516 مورد فوق دیپلم، 475 مورد فوق لیسانس و دو هزار و 225 مورد لیسانس بودند که از این تعداد، 21 مورد بازنشسته،41 مورد بیکار، 410 مورد کارگر، 482 مورد مشغول به تحصیل، سه هزار و 923 مورد شغلی به جز کارگری داشتند و هشت هزار و 361 مورد وضعیت شغلی نامشخصی داشتند.
ایکنا_ مراجعات مردمی به سامانه مشاوره تلفنی در شش ماهه اول امسال نسبت به سال گذشته افزایش یافته است یا کاهش؟
افزایش پیدا کرده است، در شش ماهه اول سال گذشته 12 هزار و 636 مورد بوده است؛ در واقع آمارها نشان می‌دهد مردم رفته رفته به این درک رسیده‌اند که ریشه بسیاری از مشکلات آن‌ها مسائل کوچک است که با مراجعه به یک مشاوره حضوری یا تلفنی برطرف می‌شود؛ برای مثال در سال گذشته 275 مورد از تماس‌های سامانه 1480 مربوط به اختلال اضطراب بوده است که این آمار، در شش ماهه اول امسال 388 مورد بوده است که البته افزایش اضطراب مردم در سطح جامعه نیز قابل مشاهده است.
ایکنا_ بیشترین آمار برقراری تماس با سامانه تلفنی 1480 مربوط به چه اختلالاتی است؟
اختلال افسردگی بیشترین آمار را در این حوزه به خود اختصاص داده است؛ در حوزه کودکان دو مورد اختلال سلوک، شش مورد کم‌توجهی و بیش‌فعالی، یک مورد اختلال ادرار، 27 مورد در خودماندگی(اوتیسم)، 46 مورد مخالفت‌جویی و سایر اختلالات مربوط به این حوزه 93 مورد مطرح شده است.
61 مورد اختلالات مربوط به مصرف مواد مخدر، 10 مورد اختلالات روان‌پریشانه، 304 مورد افسردگی عمده، 19 مورد اختلالات خلقی نامشخص، یک مورد کج‌خلقی، 37 مورد اختلال دوقطبی و سه مورد سایر اختلالات بوده است.
شش هزار و 976 مورد از تماس‌های تلفنی مردم با سامانه 1480 مربوط به مشکلات روانی اجتماعی بوده است که از این تعداد چهار هزار و 824 مورد اختلاف با همسر ذکر شده است که نشان‌دهنده بالا بودن میزان درگیری‌های خانوادگی است. 527 مورد مربوط به بدرفتاری عاطفی، 514 مورد اعتیاد، 176 مورد سوء‌ظن، 254 مورد مداخله مفرط، 123 مورد وابستگی، 531 مورد بی‌وفایی، 745 مورد پرخاشگری و 6هزار و 976 مورد مشکلات بین فردی، چهار هزار و 353 مورد مشکلات بین فرد و اجتماع و 475 مورد مشکلات فردی بوده است.
ایکنا_ میزان استقبال مردم از مراکز مشاوره حضوری در ایام کرونا چگونه بوده است؟
نسبت به سال گذشته افزایش یافته است؛ در شش ماهه اول امسال هفت هزار و 814 نفر از خدمات مراکز مشاوره حضوری بهره‌مند شدند و از این بین سه هزار و 897 مورد زن و سه هزار و 914 مورد مرد به این مراکز مراجعه کردند؛ بیشترین آمار مراجعه‌کنندگان حضوری، لیسانسه‌ها و کمترین فراوانی مربوط به مشاوره کودک بوده است؛ همچنین از این تعداد دو هزار و 89 مورد متأهل و پنج هزار و 325 مورد مجرد و مابقی مطلقه بودند.
ایکنا_ بیشترین مراجعه به مراکز مشاوره حضوری مربوط به چه اختلالاتی است؟
در این حوزه نیز بیشترین مراجعه مربوط به اختلال اضطراب است که یک هزار و 285 مورد بوده است. اختلال مصرف مواد مخدر 14 مورد، روان‌پریشی 10 مورد، افسردگی عمده 296 مورد، کج‌خلقی 10 مورد، اختلالات خلقی نامشخص سه مورد، اختلال دوقطبی 165 مورد و سایر اختلالات 14 مورد به مراکز مشاوره مراجعه کردند.
در حوزه کودکان 89 مورد از اختلالات مربوط به اختلال اضطراب جدایی، 121 مورد کم‌توجهی و بیش‌فعالی، 12 مورد لکنت زبان و سایر اختلالات 21 مورد بوده است.
از این آمار، 200 نفر مبتلا به اختلال شخصیتی شناسایی شدند که 34 نفر از آنان افسردگی داشتند، 10 مورد اختلال هویت جنسی و 31 مورد سایر اختلالات جنسی، خودبیمارانگاری 45 مورد و سایر اختلالات جسمی 21 مورد بوده است.
مشکلات روانی اجتماعی مراجعه‌کنندگان به مراکز مشاوره، دو هزار و 314 نفر مشکلات بین فردی و سه هزار و 291 مورد مشکلات فردی گزارش شده است.
ایکنا_ امروزه کلیپ‌های صوتی و تصویری روانشناسی بسیاری در فضای مجازی دست به دست می‌چرخد و مخاطبان زیادی دارد، آیا این روانشناسان همگی مورد تأیید هستند و الگوبرداری از آنان می‌تواند گره‌گشای مشکلات مردم باشد؟
فضای مجازی یک پتانسیل بسیار بزرگی است که اگر از آن غافل شویم فرصت‌ها را از دست می‌دهیم و متأسفانه در حوزه روانشناسی، ما از آن غفلت کردیم؛ علت این است که بر این باور هستیم مشاوره تلفنی به هیچ عنوان جای مشاوره حضوری را نمی‌گیرد اما شرایطی که امروزه در فضای مجازی ایجاد شده است، ما را به ارائه خدمات در این فضا نیز ملزم می‌کند تا مردم خوراکی را تغذیه کنند که از زبان یک روانشناس واقعی مطرح می‌شود و افراد غیرمتخصص جایی برای عرضه نظرات غیرکارشناسی نداشته باشند.
به اعتقاد من، به علت غفلت از ارائه مطالب مناسب و علمی حوزه روانشناسی در فضای مجازی از روانشناس‌نماهای فضای مجازی عقب مانده‌ایم.
ایکنا_ امروزه در مورد مشاوره‌های دینی و مذهبی، مطالب زیادی شنیده می‌شود، نظر شما در این خصوص چیست؟
بعضی از افراد بر این باور هستند که مشاوره‌های دینی و مذهبی باید جایگاهی در بین مشاوره‌های ارائه شده از سوی مراکز دارای مجوز بهزیستی داشته باشد، ما نیز به این امر واقف هستیم مشاوره‌های دینی می‌تواند به افراد کمک کند، اما در وهله اول باید سطح اختلالات مورد بررسی قرار بگیرد.
در بعضی اختلالات نمی‌توان فرد را به مشاوره مذهبی ارجاع داد
بعضی از اختلالاتی که نیاز به مشاوره دارند، بیماری روانی شناخته شده جهانی است که نیاز به مداخلات تخصصی خاص خود دارد و نمی‌توان فرد را به مشاوره مذهبی ارجاع داد، اگرچه در سطح کلان جامعه ما به شدت به مشاوره‌های دینی برای برقراری آرامش دینی در سطوح مختلف جامعه نیاز داریم؛ بهزیستی آمادگی هرگونه همکاری با افراد متخصص در حوزه مشاوره‌های مذهبی را دارد و تاکنون مجوز چندین مرکز مشاوره اسلامی صادر شده است، البته اخذ مجوز مرکز مشاوره اسلامی در چند ماهه اخیر کمرنگ شده است، زیرا همان مراکز مشاوره اسلامی دارای مجوز نیز به مرور خدمات مشاوره عمومی را ارائه دادند.
ایکنا_ در واقع شما می‌فرمایید مشاوره مذهبی و دینی فراگیر نیست و استفاده از آن به‌اندازه سایر رویکردها کاربرد ندارد؟
خیر، من اعتقاد دارم اگر می‌خواهیم روانشناسی اسلامی مطرح کنیم باید تئوری کار و دکترین و پایه اولیه کار گذاشته شود و سپس روی این پایه مسائل مرتبط با آن تعریف شود؛ برای مثال تست شخصیت افراد به‌عنوان یک علم در روانشناسی مطرح است و در دنیا شناخته شده و پذیرفته شده است که برای روانشناسی اسلامی نیز می‌تواند این اتفاق رقم بخورد و به‌عنوان یک علم در جهان شناخته شود؛ این موضوع نیاز به یک بحث کلان با حضور اساتید حوزه روانشناسی دینی و مذهبی دارد.
ارائه و به اثبات رساندن تئوری‌های روانشناسی اسلامی
من معتقدم باید ابتدا تفاوت‌های روانشناسی اسلامی با روانشناسی مبتنی بر تحقیقات علمی را در سطح جهانی بازگو کنیم و تئوری‌های این نوع روانشناسی را ارائه دهیم و مزایا و تأثیرات مثبت آن را به اثبات جهانی برسانیم، اما تاکنون این مسئله عملیاتی نشده است تا ما بتوانیم براساس آن پایه، مباحثی داشته باشیم.
ایکنا_ برای اینکه مخاطبان دچار اشتباه نشوند لطفا در خصوص رویکرد معنوی و تفاوت آن با مشاوره مذهبی و دینی توضیح دهید.
رویکرد معنوی متفاوت از مشاوره دادن با یک رویکرد دینی خاص است؛ روانشناسی معنوی یک رویکرد مورد پذیرش و شناخته شده است و در اعتبار آن شکی نیست. از نظر علم روانشناسی پرداختن به بعد روحانی و معنوی لازمه ارتقای سلامت روان است؛ در واقع روانشناسی معنوی چیزی فراتر از مشاوره دادن با رویکرد دینی خاص است و به‌طور کلی همه مذاهب می‌توانند از آن استفاده کنند، این نوع روانشناسی در چارچوب علم به ابعاد متعالی و معنوی انسان می‌پردازد.
گفت‌وگو از محدثه نعیمی‌فرد
انتهای پیام
