وحیانی دانستن قرآن؛ نقطه قوت تفسیرمعاصرانه/ سیدحسین نصر داعیه‌دار علم دینی است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد امینی تهرانی، عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) دوم آذرماه در نشست علمی «نقد تفسیر معاصرانه قرآن کریم» با تاکید بر اینکه ابتدا باید مبنای فکری یک مفسر و نویسنده را مورد نقد و بررسی قرار دهیم تا بتوانیم نقد دقیقی داشته باشیم، گفت: سیدحسین نصر، نویسنده تفسیر معاصرانه، شخصیتی شناخته شده در ایران، غرب و حتی برخی کشورهای اسلامی مانند اندونزی و مالزی است و آثاری هم در مورد وی و یا ماحصل مصاحبه با وی نوشته شده است که البته برخی آثار با رویکرد مثبت و در تمجید از اندیشه وی نوشته شده است.

وی افزود: وی مطالبی درحوزه‌های مختلف علمی مطرح کرده و مورد توجه شیعه و سنی و حتی اندیشمندان غیرمسلمان واقع شده است؛ او چون شیعه هست در خیلی از موارد از شیعه دفاع کرده و دغدغه معنوی دارد. یکی از کتاب‌های نوشته در مورد وی، مصاحبه رامین جهانبگلو با خود اوست و با عنوان «در جست و جوی امر قدسی» چاپ شده است؛ دیدگاه‌های وی در این مصاحبه مطرح شده و کتاب با رویکرد مثبت نوشته شده است. موضع و نقش سیاسی او در قبل از انقلاب و چرا اینکه در دوره انقلاب در ایران نماند و آیا قصد دارد به کشور باز گردد یا خیر هم در این نوشته مورد کنکاش قرار گرفته است.

استاد جامعه المصطفی بیان کرد: دسته دیگری از کتب هم هستند که قصدشان نقد او بوده است مانند «سنجش سنت» که آقای مهدوی آن را نوشته است؛ وی همچنین کتاب «دولتمرد چهارم» را درباره نصر نوشته است؛ در کتاب اول اندیشه‌های وی و در کتاب دوم مباحث و مواضع سیاسی او بررسی شده است. انشاءالله رحمتی هم عمدتا آثار دکتر نصر را ترجمه می‌کند و این تفسیر را هم ترجمه کرده‌ است؛ وی در جلد اول و سوم جریانات فکری جهان اسلام را بررسی کرده و بعد سراغ سنت‌گرایان رفته است.

وی افزود: سیدحسین نصر در ایران جزء بزرگترین شخصیت‌های سنتی است و در مقدمه این کتاب و ترجمه آن هم بر این موضوع تاکید شده است؛ نصر تحت تاثیر جریانات سنت‌گرایی در غرب هم هست؛ از خوبی این کتاب این است که نویسنده آن را به نقد موافقان نصر هم گذاشته است؛ نصر همچنین درباره تولید علم دینی هم موضعگیری داشته است زیرا علم دینی در کشورهایی چون ایران، مصر و مالزی و ... تبدیل به برند علمی شده است؛ نقیب العطاس در مالزی و حجت‌الاسلام رضایی اصفهانی جزء تئوری‌پردازان تولید علم دینی در ایران هستند. آقای رضایی معتقد است که روش تفسیر موضوعی میان‌رشته‌ای بهترین راه برای تولید علوم انسانی اسلامی است.

نصر داعیه‌دار علم دینی است

امینی تهرانی اظهار کرد: سیدحسین نصر از داعیه‌داران تولید علم دینی است و معتقد است ما باید به سمت تولید علم قدسی برویم، کتاب روش‌شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان هم به نقد نظریات افراد در عرصه علم دینی پرداخته و سیدحسین نصر را هم نقد کرده است.

وی تاکید کرد: ما وقتی می‌خواهیم کسی را نقد کنیم نباید مستقیما سراغ کتاب او برویم  و باید مبانی فکری و اندیشه‌ای او را در آثار مختلف شناسایی کنیم؛ جریان سنت‌گرایی جریان وسیعی است که باید با آن آشنا شویم و بعد سراغ نقد اندیشه طرفداران آن برویم؛ الان در جلد سوم این کتاب، سنت‌گرایی به اجمال معرفی شده است ولی این موضوع نمی‌تواند مبنای ما باشد و باید از طریق مطالعه کتب به بن‌مایه فکری او پی ببریم و بعد اندیشه او و کتاب تفسیر معاصرانه را نقد کنیم.

وحیانی دانستن قرآن؛ نقطه قوت اثر

در ادامه این نشست، زینب طیبی، استاد دانشگاه فرهنگیان گفت: جلد اول و دوم این کتاب از مقدمه واحدی برخوردار است ولی مترجم توانمند این کتاب با توضیحاتی که در جلد سوم داده‌اند امیداوریم شاهد رفع اشکالات مجلدات قبل باشیم.

طیبی به نقاط قوت این اثر اشاره کرد و گفت: همانطور که در جلد اول و دوم شاهدیم این کتاب با سایر تفاسیر مستشرقان غیرمسلمان که به قرآن با دید یک کتاب تاریخی نگاه کرده‌اند متفاوت است؛ نگارندگان این اثر افراد مسلمانی هستند که نه تنها به وحیانی بودن قرآن معتقدند بلکه بر آن تصریح هم کرده‌اند و این جزء ویژگی‌های برجسته آن است؛ مثلا در صفحه 34 تصریح  شده که سنت‌گرایان به جهانشمولی وحی معتقدند و غایت ارسال رسل و انزال کتب آن است که خدا میثاق فطرت را برای آدمیان یادآور شود.

وی افزود: همچنین در صفحه دهم کتاب آورده است که رویکرد تفسیر فعلی سنت‌گرایی معتدل و نزدیک به اسلام سنتی است و همانند اسلام سنتی دل در گرو وحی قرآنی و تغییرناپذیری آن دارد و ایشان در صفحه 35 تصریح کرده است که جایگاه ممتاز قرآن در پرتو وحی الهی ممکن است و دینی که منبعث از وحی و اراده الهی است دین مورد قبول است که تا قیامت معتبر است.

استاد دانشگاه فرهنگیان بیان کرد: سنت‌گرایان در صدد این هستند که این کتاب یعنی قرآن را به مخاطبان مسلمان و غیرمسلمان معرفی کنند، از دیگر نقاط قوت این کتاب، ترجمه روان و قابل فهم تفسیر معاصرانه است که ستودنی و قابل تقدیر است؛ مسئله قوت دیگر آن مطالعه درون دینی است و بر باورمندی نگارندگان به منابع اصیل سنتی مانند قرآن و سیره پیامبر، ائمه و اصحاب و علومی چون فقه و کلام و ... تاکید شده است.

طیبی تصریح کرد: نقطه قوت دیگر کتاب به خصوص جلد سوم، این است که از پی نوشت استفاده کرده است همچنین برخی مشکلات متوجه تفسیر، توسط مترجم با زیرکی رفع شده است؛ مثلا در نقد مجلدات قبل این ایراد را وارد کردیم که وی بیش از آن که از روایات اهل بیت(ع) بهره ببرد از روایات اهل سنت و ابوهریره و ... استفاده کرده است ولی مترجم هوشمندانه نام رواتی را که حساسیت درباره آنها وجود دارد و ضعیف هستند در متن ترجمه نیاورده است و با عباراتی ماند اینکه در روایت بیان شده و نقل کرده‌اند مشکل را برطرف کرده است.

استاد دانشگاه فرهنگیان اظهار کرد: یکی از اشکالاتی که در کرسی‌های قبلی درباره این اثر داشتیم این بود که چرا وی برای ترغیب یهودیان و مسیحیان تلاش نکرده تا با تفسیر تطبیقی آنها را به سمت مطالعه این اثر و آشنایی بیشتر با قرآن جلب کند ولی وقتی جلد سوم را می‌بینیم این اشکال تا حدود زیادی رفع شده است. در صفحه 82 داستان آدم و حوا به صورت تطبیقی از قرآن و کتاب مقدس بیان و شرح شده است.

طیبی اضافه کرد: مترجم آورده که مخاطب با خواندن این تفسیر به دیوار نومیدی برنمی‌خورد و دیده او به آفاق بلندی گشوده می‌شود، ایشان تلاش کرده تا تفاسیر مختلف را در این تفسیر ذکر کند ولی وقتی به منابع تفسیری آن رجوع کنیم خلاف این مسئله به نظر می‌رسد، لذا این یکی از اشکالات است. همچنین اشکال دیگر این اثر این است که هدف ما از تفسیر چیست؟ آیا غیر از این است که دنبال کشف مراد جدی خدا هستیم؟ ولی آیا استفاده گزینشی وی از آیات و روایات و منابع تفسیری، مخاطب مسلمان و غیرمسلمان می‌تواند به مراد حدا پی ببرد؟

نقد صلاحیت علمی نگارندگان

طیبی بیان کرد: بحث صلاحیت علمی نگارندگان هم از دیگر اشکالات است؛ مفسر باید از حداکثر صلاحیت در برداشت مراد خدا برخوردار باشد ولی در صفحه 666 و 667 جلد سوم می‌بینیم که ایشان آنچنان که باید با علم حدیث آشنا نیستند، و استفاده از صحیحین اهل سنت را در اولویت قرار داده‌اند. تخصص نگارندگان در فقه و اصول و دانش‌های قرآنی و تفسیری قابل تامل است.

استاد دانشگاه فرهنگیان تصریح کرد: بخشی از اشکالات به روایات ضعیف بازگشت دارد زیرا نام کسانی مانند ابوهریره به دفعات آمده ولی کمتر روایتی از امام صادق(ع) را شاهدیم؛ همچنین قید معاصرانه بر این تفسیر هم از نقاط اشکال است زیرا معاصرانه یعنی تفسیری که پاسخگوی سؤالات جدید در حیطه قرآن باشد تا مخالفان و پیروان ادیان را به سمت قرآن جلب کند ولی این اثر از این رویکرد بهره کمی دارد. مثلا توجه به بحث تحدی که از لوازم اعجاز است باعث تسلیم در برابر قرآن می‌شود ولی در این تفسیر، از ظرفیت تحدی استفاده نشده است و صرفا اشاره گذرا شده است.

طیبی بیان کرد: آقای رحمتی تلاش کرده برخی اشکالات به واژه معاصرانه را پاسخ دهد، در صفحه 39 و بخش قابل توجهی از ترجمه به تفصیل درباره جریان سنت‌گرایی سخن گفته و تصریح کرده که این عنوان بهترین عنوان است زیرا کاری که در اثر شده معاصرانه است ولی باز این اشکال وجود دارد. باور مترجم این است که این تفسیر مدرن نیست و معاصرانه بودن به معنای مدرن نیست بلکه سنت‌گرایان دیدگاه‌های خود را معاصرانه توضیح می‌دهند. مثلا گفته برداشت ما از معاصرانه در برابر تجددگرایانه است و شناختی آگاهانه به مسائل انسان معاصر دارد که البته مدعیات آقای رحمتی است ولی نمی‌توان آن را پاسخگوی شبهات و اشکالات معاصر متوجه قرآن بکنیم.

وی تاکید کرد: البته جلد سوم خیلی از جلد اول و دوم متفاوت است ولی مثلا در حوزه زن و خانواده با این که ادعای پاسخ به اشکالات شده است ولی باز نتوانسته به اشکالات حوزه زن و خانواده پاسخ دهد.