بایسته‌های «جشن تکلیف» با اقتباس از الگوی واقعه غدیر

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد کاظمی، مدرس و پژوهشگر مرکز تخصصی نماز قم در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری در پاسخ به این پرسش که هدف از برگزاری جشن تکلیف چه باید باشد، اظهار کرد: تشخیص و درک هدف برای برگزاری جشن تکلیف در گام اول باعث می‌شود که جشن تکلیفی هدفمند و اثرگذار برای فرزندان و دانش‌آموزان برگزار کنیم، در این راستا چندین هدف می‌توان برای جشن تکلیف ترسیم کرد. نخست آنکه هدف شناختی دنبال شود و این جشن باید به دانش‌آموز بفهماند که از این پس بالغ و مکلف می‌شود و وظایف و اعمالی بر عهده دارد.

وی ادامه داد: هدف دوم باید این باشد که دانش‌آموز برای ورودش به سن تکلیف حس خوبی پیدا کند و دیگر آنکه فرد، تکلیف را بخشی از هویت خود بداند و به آن افتخار کند، همچنین در جشن تکلیف این هدف باید دنبال شود که پیام مکلف شدن برای همیشه در ذهن دانش‌آموز ماندگار شود و در نهایت، معلمان و پدر و مادر باید بتوانند به‌بهانه جشن تکلیف آمادگی‌های شناختی و مهارتی در دانش‌آموز ایجاد کنند.

نویسنده کتاب روش‌های ترغیب دختران سوم ابتدایی به نماز با تصریح اینکه این اهداف را در مجموعه سیره و رفتار عملی اهل‌بیت(ع) می‌توان در واقعه غدیر مشاهده کرد، گفت: پیامبر اسلام(ص) در برنامه غدیر دقیقاً همین اهداف را دنبال می‌کردند یعنی به‌دنبال اعلان امامت بودند همچنان که در جشن تکلیف اعلان مکلف و بالغ شدن را داریم. ایشان همچنین می‌خواستند که مردم نسبت به مسئله غدیر و جانشینی امیرمؤمنان(ع) حس خوبی داشته باشند، پیام غدیر و ماندگار بماند و غدیر بخشی از هویت مسلمانان شود.

مؤلفه‌های جشن تکلیف تأثیرگذار و ماندگار

کاظمی تصریح کرد: با توجه به این همسانی اهداف جشن تکلیف و واقعه غدیر، بنده در کتاب خود به احصای نکات و ظرافت‌های اجرای برنامه غدیر از سوی پیامبر(ص) پرداخته و از الگوی برگزاری این برنامه برای برپایی یک جشن تکلیف اصولمند و تأثیرگذار و ماندگار بهره گرفته‌ام. بر این اساس آن حضرت برنامه غدیر را به سه بخش قبل، حین و بعد از غدیر تقسیم کردند و بر طبق این الگو، جشن تکلیف نیز به سه بخش قبل از جشن، حین جشن و بعد از جشن تقسیم می‌شود که برای هر بخش با اقتباس از الگوی اجرایی برنامه غدیر، دستورالعمل‌ها و برنامه‌های خاصی تعریف می‌شود.

وی با اشاره به اینکه پیامبر(ص) پیش از فرارسیدن موعد حجة‌الوداع در یک اعلان همگانی بر این نکته تأکید فرمودند که حجة‌الوداع در پیش است و طی فراخوان عمومی همگان را به همراهی دعوت کردند، افزود: ایشان مسئله غدیر را به یک عمل عبادی دسته‌جمعی گره زدند و با تبلیغ تلاش کردند که جماعت عظیم مسلمانان را در این سفر با خود همراه کنند، در جشن تکلیف نیز باید از چند ماه قبل به دانش‌آموزان و خانواده‌ها اعلان شود که اتفاق مهمی در پیش است و از آنان برای همکاری و همراهی حداکثری دعوت شود، این بدان معناست که پیش از برپایی جشن تکلیف یک حرکت عمومی پایه‌گذاری شود همچنان که پیامبر پیش از برنامه غدیر یک سر و صدا و حرکت عمومی مسلمانان به سفر حج را راه‌اندازی کردند.

کاظمی تصریح کرد: همچنان که پیامبر(ص) با فراخوان عمومی همه مردم را دعوت و زمان و مکان مناسبی برای اجرای برنامه غدیر انتخاب کردند، در برپایی جشن تکلیف نیز تمام خانواده‌ها باید دعوت شوند و برنامه در اذهان همه خاطره‌ساز باشد. آن حضرت همچنین به‌بهانه حجة‌الوداع و پیش از فرارسیدن موعد احکام را آموزش می‌دادند، لذا می‌توان پیش از رسیدن زمان جشن تکلیف دانش‌آموزان را آموزش داد و به آنان تفهیم کرد که چون چند وقت دیگر وارد سن تکلیف می‌شوند، خوب است که برخی مطالب را بدانند.

کارشناس مرکز تخصصی نماز قم با اشاره به بایسته‌های روز برگزاری جشن تکلیف، تصریح کرد: پیامبر(ص) علاوه بر آنکه منتظر ماندند تا همه حجاج به ایشان برسند و حضور داشته باشند، با استفاده از جهاز شتران یک صحنه بلند و در معرض دید عموم ساختند که همگان بتوانند ایشان را ببینند لذا فضاسازی و ایجاد صحنه مناسب و تأثیرگذار و نیز بهره‌مند ساختن تمام مخاطبان از جشن تکلیف، از دیگر ملزومات این جشن است؛ ایشان همچنین از نمایش برای تفهیم پیام غدیر استفاده کردند و دست امام علی(ع) را بر روی صحنه بالا گرفتتند و خطبه‌خوانی کردند. در جشن تکلیف نیز علاوه بر استفاده از زبان هنر و نمایش باید از سخنران توانمند برای شناخت‌افزایی دانش‌آموزان بهره گرفت.

کاظمی در خصوص الزامات پس از جشن تکلیف، تصریح کرد: پیامبر(ص) پس از واقعه غدیر هیچکس را به‌عنوان سیاهی لشکر ندیدند و از همه مسلمانان خواستند که تک‌تک با امام(ع) بیعت کنند لذا در جشن تکلیف باید تک‌تک دانش‌آموزان مکلف در تمامی مراحل جشن تکلیف همراهی کنند و درگیر باشند، عکس یادگاری بگیرند، هر یک از آنان جمله‌ای در مورد احساس خود بگویند و فرصتی برای صحبت یابند و تک‌تک آنان در خواندن عهدنامه شرکت کنند و نقش‌آفرین باشند.

وی اقدام پیامبر اسلام(ص) نسبت به اعلام واقعه غدیر به‌عنوان عید مسلمانان را یادآور شد و توضیح داد: ایشان برای ماندگار شدن این واقعه مهم، سه روز در محل این برنامه اتراق و اعلام کردند که مسلمانان هر ساله سه روز این واقعه را عید بگیرند، لباس نو بپوشند و این واقعه را به یکدیگر تبریک گویند و گرامی دارند، لذا برای ماندگاری جشن تکلیف می‌توان هفته تکلیف را برای دانش‌آموزان به سن تکلیف رسیده پیش‌بینی و برگزار کرد و یا ترتیبی اتخاذ کرد که دانش‌آموزان هر ساله سالگرد مکلف شدن خود را در یک جشن در خانه یا مدرسه یا مسجد گرامی بدارند.

کاظمی با ذکر اینکه ابن‌طاووس به‌عنوان مبتکر جشن تکلیف هر ساله سالگرد مکلف شدنش را جشن می‌گرفت، ادامه داد: وی با تکرار هر ساله این جشن به ما یادآوری می‌کند که تاریخ مکلف شدن مهم است که به فراموشی سپرده نشود، ماندگار ساختن خاطره جشن تکلیف با فیلم و عکس گرفتن و قاب کردن تصاویر و قرار دادن قاب در معرض دید در منزل نیز در ماندگاری این جشن تأثیرگذار خواهد بود.

ترغیب فرزندان به نماز با علاقه‌سازی و شناخت‌افزایی

وی علاقه‌سازی و شناخت‌افزایی را دو راهکار مهم ترغیب فرزندان به نماز دانست و گفت: رویکرد کودکان به مباحث دینی رویکردی عاطفی است، لذا باید کاری کرد که کودکان به نماز علاقه‌مند شوند و برای این امر باید مؤلفه‌های جذاب برای کودکان در فرآیند ترغیب به نماز مورد توجه قرار گیرد از جمله اینکه کودکان به همراهی با دوستان خود علاقه دارند چه خوب است که وقتی آنان را به مسجد می‌بریم با همراهی یکی دو تن از دوستان آنان باشد، تبیین اهمیت نماز با زبان شعر و قصه راهکار دیگر علاقه‌سازی است. کودک یا نوجوان را همچنین برای ترغیب به نماز می‌توان با کسی که بیش از همه دوست دارد، مثلاً عمو یا خاله و غیره، راهی مسجد کرد، روحانی مسجد نیز باید ارتباط خوبی را با کودکان برقرار کند و به آنان بها دهد؛ شناخت‌افزایی باید به‌صورت قطره‌ مکانی و تدریجی باشد.

مدرس و پژوهشگر مرکز تخصصی نماز قم بیان کرد: برگزاری جشن تکلیف پسران نیز باید به اندازه دختران جدی گرفته شود که البته شیوه برگزاری این جشن برای پسران و دختران دارای تفاوت‌هایی است که باید مورد توجه قرار گیرد؛ علت غفلت از جشن تکلیف پسران عدم آگاهی و اهتمام به اهمیت این مسئله و نبود مهارت در برپایی این جشن برای پسران است.