مشخصات مؤسسات خیریه قابل اعتماد + صوت

به گزارش ایکنا، پانزدهمین روز از ماه رمضان مصادف با میلاد امام حسن مجتبی(ع) است؛ روزی که به احترام کرامت، بخشش و جود آن بزرگوار روز اکرام و تکریم خیران نامیده شده است. باید به این نکته توجه کنیم که شخصیت انسان از دیدگاه قرآن و روایات بسیار والا و بلندمرتبه است؛ از این‌ رو خداوند متعال در آیه ۳۰ سوره بقره درجه انسان را خلیفه‌الله می‌داند و به فرشتگان می‌فرماید: «اِنّی جاعِلٌ فِی الاْرْضِ خَلِیفَةٌ؛ من در زمین جانشینی خواهم گماشت.» از طرف دیگر کرامت و بزرگی انسان در کلام خدا در آیه ۷۰ سوره اسراء بیش از بیش نمایان می‌شود، آنجا که خداوند متعال می‌فرماید: «وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلی کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلاً؛ و به‌راستی ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا نشاندیم و از چیز‌های پاکیزه به ایشان روزی دادیم و آن‌ها را بر بسیاری از آفریده‌های خود برتری دادیم.»

بنابراین، گرامی داشتن انسان‌ها علاوه بر رعایت حقوقشان، دربردارنده این دستور اخلاقی است که آنان سزاوار احترام هستند. این امر به حدی اهمیت دارد که در منابع حدیثی سرفصل‌هایی را با عنوان «استحباب نیکی به برادران» به خود اختصاص داده که ذیل آن‌ها روایات زیادی درباره اهمیت و جایگاه احسان و نیکی، تجلیل از افراد نیکوکار و نیز آثار و برکات کار‌های نیک در حق دیگران جمع‌آوری ‌شده است. برای مثال امام صادق(ع) در روایتی می‌فرمایند: «خِیَارُکُمْ سُمَحَاؤُکُمْ وَ شِرَارُکُمْ بُخَلَاؤُکُمْ وَ مِنْ خَالِصِ الْإِیمَانِ الْبِرُّ بِالْإِخْوَانِ وَ السَّعْیُ فِی حَوَائِجِهِمْ وَ إِنَّ الْبَارَّ بِالْإِخْوَانِ لَیُحِبُّهُ الرَّحْمَنُ وَ فِی ذَلِکَ مَرْغَمَةٌ لِلشَّیْطَانِ وَ تَزَحْزُحٌ عَنِ النِّیرَانِ وَ دُخُولُ الْجنَان»‏؛ افراد باگذشت‏‌ بهترین شما و بخیلان بدترین شما هستند. از کارهاى شایسته نیکى کردن به برادران و کوشش در برآوردن حاجات آن‌هاست، چراکه نیکی به برادران سبب محبوبیت در نزد خداوند می‌شود که نتیجه این کار دورى شیطان و برکنار شدن از آتش و وارد شدن به بهشت است.‏»

با توجه به تأکید اسلام به احسان و نیکی، روشن است که نیکی هر انسانی به برادران دینی خود به ‌تناسب موقعیت، درآمد و جایگاه اجتماعی فرد بازمی‌گردد و هرکسی در هر موقعیت و جایگاهی که قرار دارد می‌تواند به دیگران احسان کند، حتی افرادی که از حداقل‌های زندگی برخوردارند و توان کمک مالی به دیگران را ندارند، می‌توانند با اخلاق و رفتار نیکو به این مهم اقدام کنند. در تمامی جوامع بشری بحث کمک به همنوع به‌ صورت سازمان‌یافته در قالب مؤسسات خیریه و سازمان‌های مردم‌نهاد پیگیری می‌شود. در کشور ما نیز نهاد‌های خیریه فراوانی وجود دارند که احسان و نیکی به هم‌وطنان را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند و تنها برای رضای حق فعالیت می‌کنند  و خدمات ارزنده‌ای را برای افراد نیازمند انجام داده‌اند.

در همین راستا علیرضا آتشک، مدیرعامل مؤسسه نیکوکاری رعد الغدیر(بزرگ‌ترین مؤسسه کارآفرینی اجتماعی برای معلولان کشور)، در گفت‌وگو با ایکنا، از ضرورت توجه به خصیصه اکرام و احسان در جامعه سخن به میان آورد و اظهار کرد: بیش از اینکه نیازمندان به کمک ما نیاز داشته باشند، ما به کمک کردن آن‌ها و کار خیر برای پیشرفت معنوی خودمان نیاز داریم. لذا بهتر است به خصیصه اکرام و احسان از دید ثواب کردن و پیشرفت معنوی خودمان نگاه کنیم. آن دستی که خداوند در اختیار شما قرار می‌دهد، توفیق دستگیری را نیز به شما عنایت می‌کند. جامعه ما سال‌هاست که کمک‌حال نیازمندان بوده و جزو 10 کشور برتر در حوزه امور خیریه است. البته ناگفته نماند که در حوزه کار خیر جمعی ضعیف هستیم، اما ایران در حوزه کار خیر در کمک به همنوع سرآمد است.

آتشک در ارزیابی امور خیریه در ایران گفت: سه نوع مؤسسه خیریه وجود دارد. یک نوع مؤسسه وظیفه‌ دارد که موضوعات و مسائلی را که رخ می‌دهد فی‌الساعه حل کند؛ برای مثال مؤسسات خیریه‌ای در بلایای طبیعی کمک می‌کنند یا گاهی به صورت مقطعی به تهیه ارزاق برای نیازمندان اقدام می‌کنند و معمولاً این خیریه‌ها به‌ صورت غیرمنسجم اداره می‌شوند و به‌ صورت ریشه‌ای مشکلات را برطرف نمی‌کنند.

وی ادامه داد: دسته دیگری از مؤسسات خیریه که به آن‌ها سمن توانمندساز یا خیریه توانمندساز می‌گوییم، فراتر از مؤسسات خیریه نوع اول عمل می‌کنند و دارای نظام مدیریتی منسجمی هستند و سعی می‌کنند بخشی از آسیب‌ها و مشکلات را به ‌صورت ریشه‌ای حل کنند؛ برای مثال در حوزه توانمندسازی زنان سرپرست خانوار یا در حوزه آموزش معلولان فعالیت و سعی می‌کنند که به‌ جای ماهی، ماهیگیری را به جامعه هدف تعلیم دهند.

مدیرعامل مؤسسه نیکوکاری رعد الغدیر گفت: دسته دیگری از مؤسسات از دو دسته قبلی جلوتر هستند. این مؤسسات خیریه‌های توانمندسازی هستند که کارآفرینی اجتماعی دارند، یعنی نه‌ تنها کمک‌های خیریه را برای حل مشکلات جاری انجام می‌دهند، بلکه مشکلات و آسیب‌ها را ریشه‌ای و از طریق توانمندسازی و نیز در بهترین حالت با کارآفرینی برطرف می‌کنند.

فعالیت ۱۵ هزار مؤسسه خیریه در کشور

آتشک گفت: بنا بر آمار وزارت کشور، ما نزدیک به ۱۵ هزار مؤسسه خیریه ثبت‌شده وجود دارد، اما متأسفانه تعداد خیریه‌هایی که شامل دسته سوم می‌شوند بسیار اندک هستند. بنا بر آمار جهانی، اگر کشور‌های دنیا را بر اساس گردش مالی دسته‌بندی کنیم و در این دسته‌بندی خرج‌کرد مالی خیریه‌ها را در جهان به ‌عنوان یک کشور مستقل در نظر بگیریم، این کشور مستقل در جایگاه چهارم کشور‌های دنیا قرار می‌گیرد. متأسفانه این هزینه‌ها هدفمند خرج نمی‌شود و این معضل باید رفع شود.

مدیرعامل مؤسسه نیکوکاری رعد الغدیر در پاسخ به این سؤال که مؤسسات خیریه در ایران چه جایگاهی دارند؟ اظهار کرد: امروزه یکی از شاخص‌های توسعه در جهان، تعداد سازمان‌های مردم‌نهادی است که کار‌های داوطلبانه انجام می‌دهند و سطح بلوغ جامعه را با آن‌ها می‌سنجند. در تمام دنیا دولت بر مبنای ابزاری به نام حاکمیت و قدرت وظایفی را برعهده دارد. همچنین بخش خصوصی براساس یک تعریف واحد برای منافع و سود جمعی فعالیت می‌کند. احزاب و اصناف نیز بخش سومی هستند که در کشور‌های دنیا بخش مهمی از سازمان‌های مردم‌نهاد محسوب می‌شوند.

وی افزود: سازمان‌های مردم‌نهاد موتور حرکت هر جامعه‌ای هستند که برخلاف دو بخش اول که بر مبنای قدرت و سود شکل گرفتند، خدماتی را ارائه می‌کنند و بزرگ‌ترین شاخصه آن‌ها کار داوطلبانه است. حرکت عظیمی که در جهان اسلام در پیاده‌روی اربعین انجام می‌شود نه بخش خصوصی و نه دولت آن را مدیریت می‌کند، بلکه بخش دیگری به نام مردم آن‌هم با شاخصه کار داوطلبانه بزرگ‌ترین راهپیمایی دنیا را شکل می‌دهند و در آن صد‌ها و یا شاید هزاران نفر داوطلبانه از زائران حسینی پذیرایی می‌کنند و از واکس زدن کفش تا اطعام زائران به ارائه خدمت می‌پردازند.

مدیرعامل مؤسسه نیکوکاری رعد الغدیر با بیان اینکه همه کشور‌های دنیا معتقدند که برای پیشرفت جامعه بخش سوم یعنی مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد باید توسعه پیدا کنند، گفت: زمانی که با هم بودن رخ می‌دهد جامعه توسعه پیدا می‌کند و حال آدم‌ها بهتر می‌شود و همبستگی اجتماعی برای توسعه آن کشور افزایش پیدا می‌کند. ممکن است در برخی کشور‌های غربی یک فرد عضو ۳ مؤسسه خیریه باشد. البته در کشور ما نیز به ‌وفور مساجد و حسینیه‌هایی وجود دارد که مسئولیت امور خیر را برعهده دارند. امروزه روانشناسان برای آنکه یک فرد دچار افسردگی یا آلزایمر نشود، به او انجام فعالیت‌های مدنی اجتماعی و داوطلبانه را توصیه می‌کنند که سبب ایجاد حال خوب در فرد می‌شود. در بُعد اجتماعی هم انجام امور خیر سبب افزایش سرمایه اجتماعی یک کشور می‌شود.

راهکار تشخیص مؤسسات خیریه غیرشفاف

وی در پاسخ به این سؤال که برخی از خیریه‌ها در قالب امور خیر به کار‌های غیرقانونی می‌پردازند و این امر سبب از بین رفتن اعتماد مردم می‌شود، حال چگونه می‌توانیم امور خیر را در کشور احیا کنیم؟ گفت: فعالیت‌های غیرقانونی مربوط به ‌تمامی بخش‌هاست مگر امروز در بخش دولتی فساد اقتصادی وجود ندارد یا در بخش خصوصی رانت یا فساد وجود ندارد. این فساد شامل مؤسسات خیریه هم می‌شود. البته کمِ آن‌ هم زیاد محسوب می‌شود، منتهی مردم می‌توانند سره را از ناسره تشخیص دهند.

آتشک افزود: در تعریف مؤسسه خیریه آمده است که یک سازمان مردم‌نهاد غیردولتی و غیرسیاسی و غیراقتصادی است و بر همین اساس باید گفت که مهم‌ترین شاخصه این مؤسسات شفافیت است؛ لذا اگر سازمان مردم‌نهادی شفافیت مالی نداشته باشد، مردم باید بدانند که فعالیت غیرقانونی انجام می‌دهد و از دایره مؤسسات شفاف و درست خارج‌ شده یا اگر سازمان مردم‌نهادی وارد مباحث سیاسی شود، مسلماً جزو یک سازمان مردم‌نهاد پاک نیست.

این کارشناس ارشد روانشناسی ادامه داد: امروز معیار‌های بسیار خوبی برای سنجش فعالیت شفافیت یا عدم شفافیت یک مؤسسه خیریه وجود دارد که مردم می‌توانند با استناد به آن شاخص‌ها، سره را از ناسره تشخیص دهند. البته در کشور ما مؤسسات خیریه قانونی با قدمت ۲۰ تا ۵۰ سال وجود دارند که توانسته‌اند با ارائه خدمات خوب اعتماد مردم را جلب کنند.

وی در پاسخ به اینکه آیا مؤسسات خیریه می‌توانند بدون حمایت سازمان دولتی و نهاد‌های حاکمیتی در کشور به‌ درستی به ایفای نقش بپردازند یا خیر؟ گفت: همه سازمان‌های خیریه در تمام کشور‌ها در یک بستر اجتماعی کار و مشروعیت خود را از دولت‌ کسب می‌کنند. همه کشور‌های دنیا معتقدند که مؤسسات خیریه باید زیر چتر نظارتی حاکمیت کار کنند و از دولت‌ها مجوز بگیرند. رابطه مؤسسه خیریه و حاکمیت رابطه‌ای برنده، برنده است و باید این همکاری وجود داشته باشد.

مدیرعامل مؤسسه نیکوکاری رعد الغدیر در پایان اظهار کرد: مؤسسات خیریه نقش بازوی حمایتی و مشورتی دولت را دارند، زیرا در کف جامعه هستند و دولت‌ها برای تضمین روانی قوانین خود از مشورت این مؤسسات استفاده می‌کنند. مؤسسات خیریه هیچ‌گاه در مقابل دولت نبوده‌اند و نباید باشند. البته نباید به دولت وابستگی داشته باشند. مؤسسه‌ای که بخش عمده منابع مالی آن را دولت تأمین کند خیریه نیست و فقط یک مؤسسه وابسته نیمه‌دولتی و دولتی است که در چارچوب امور خیریه فعالیت می‌کند. مؤسسات خیریه باید از حمایت‌ دولتی بهره‌مند شوند، ولی نباید استقلال مالی و مطالبه‌گری آن‌ها از دست برود.

گفت‌وگو از علیرضا اصغرزاده