عدالت گوهر اصلی اندیشه دینی و نظام معرفت شیعیان است

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام والمسلمین علی شفیعی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلامی تمدنی، شامگاه گذشته، 10 مردادماه در سومین نشست از سلسله نشست‌های حسینیه مجازی پژوهشکده اسلام تمدنی با موضوع «دغدغه‌های دینی مواجهه مردم در ساحت اجتماعی» اظهار کرد: در دو نشست پیشین که از طریق این حسینیه مجازی برگزار شد به دو مقوله مهم از جمله اصل اخلاق و ضرورت توجه به رفتارهای اخلاقی در مواجهه با مردم را تذکر و همچنین بحث قاعده تنفیر از دین را به‌عنوان اصل مهم دینی مطرح کردم و تأکید داشتم که ما در ساحت‌های فردی و اجتماعی موظف هستیم که با یکدیگر به‌گونه‌ای رفتار نکنیم که موجب تنفر و نفرت از دین را فراهم آوریم.

وی بیان کرد: اما در برنامه امشب بنا دارم که به دو اصل مهم دیگر نیز اشاره کنم. اصل اول عدالت است، همواره یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های دینی در مواجهه مردم در ساحت اجتماعی بحث عدالت است. یعنی هم ما انسان‌ها در ساحت اجتماعی در تعامل با یکدیگر موظف هستیم که عدالت را رعایت کنیم و از مرز این اصل خارج نشویم و هم مدیران، حاکمان و افرادی که تدبیر امور سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی را در دست دارند موظف هستند که بحث عدالت را به عنوان اصل مهم در مواجهه با مردم رعایت کنند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلامی تمدنی تصریح کرد: ما نمی‌توانیم مدعی ایمان، اسلام و دینداری باشیم، اما در عین این ادعا یعنی عدالت را مورد توجه قرار ندهیم و یا به‌گونه‌ای رفتار کنیم که افکار عمومی رفتارهای ما را غیر عادلانه تلقی کند.

اصول حاکم در مواجهه با انسان‌ها

شفیعی یادآور شد: در حقیقت یکی از اصول حاکمی که باید در مواجهه با انسان‌های دیگر در ساحت اجتماعی مورد توجه قرار گیرد اصل عدالت است که این اصل تنها در ساحت رفتار و اعمال ما نیست، بلکه در ساحت فهم هم باید مورد توجه قرار گیرد.

وی بیان کرد: خداوند در آیه شریفه 8 سوره مبارکه مائده می‌فرماید که ای اهل ایمان، برای خدا پایدار و استوار بوده و به عدالت و راستی و درستی گواه باشید و البته شما را نباید عداوت گروهی بر آن دارد که از عدل بیرون روید، عدالت کنید که به تقوا نزدیکتر از هر عمل است و از خدا بترسید که البته خدا به هرچه می‌کنید آگاه است. خداوند در این آیه پس از اینکه مؤمنان را به اقامه قسط دعوت می‌کند، نکته‌ای را تذکر می‌دهد و آن این است که مبادا بدرفتاری پاره‌ای از انسان‌ها با شما سبب شود که شما ار مرز عدالت خارج شوید.

مدیر گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدنی گفت: در واقع زمانی می‌توانیم بگوییم که عدالت از سوی حکومت در برابر شهروندان رعایت می‌شود که آن شهروندان عاصی باشند وگرنه اگر شهروندان جامعه سر به زیر باشند دیگر نمی‌توان گفت که عدالت از سوی حکومت رعایت شده است.

شفیعی بیان کرد: در حقیقت عدالت یک اصل بنیادین است و اتفاقا یکی از تمایزات ما شیعیان با سایر فرق اسلامی این است که ما خود را اهل عدالت می‌نامیم یعنی عدالت در اندیشه دینی و در نظام معرفتی ما یک اصل مهم و معیار بنیادین است.

وی اظهار کرد: امام حسین(ع) به عنوان چهره ماندگار در تاریخ و اندیشه دینی که پیامش می‌توانست جهان را با خود همراه کند و به نوعی یک پیام فرامذهبی دارد، می‌فرماید که من برای ایجاد اغتشاش و ناامنی قیام نکردم، بلکه آنچه سبب شد تا من این حرکت را انجام دهم برای این است که من می‌دیدم که اسلام در حال نابودی است و ظلم در حال تبدیل به یک هنجار عمومی می‌شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلامی تمدنی یادآور شد: لذا یکی از اصول بنیادین ما در مواجهه با مردم در ساحت اجتماعی که از دغدغه‌های اصلی دین به‌شمار می‌رود بحث عدالت است و به عبارتی می‌توان گفت که عدالت، بنیاد دین است.

شفیعی افزود: این در حالی است که به اندازه‌ای که روایات و احادیث ما به عدالت توصیه می‌کنند به کمتر موارد دیگری تا این اندازه توصیه شده است، زیرا همان‌گونه که در پاره‌ای از منابع روایی ما آمده است عدالت است که می‌تواند نظام یک جامعه را حفظ کند، اما اگر عدالت در ساختار اجتماعی نباشد آن جامعه دیر و یا زود دچار گسست خواهد شد.

وی تصریح کرد: به هر حال متأسفانه امروزه ما از نظر اجتماعی دچار مشکلاتی می‌شویم که ارتباطات اجتماعی ما را مورد خدشه قرار می‌دهد. به عبارتی نیز یک نوع گسست اجتماعی در حال شکل‌گیری است که بخشی از این گسست اجتماعی محصول رفتارهای غیر‌عادلانه ما انسان‌ها با یکدیگر و رفتارهای شهروندان و حاکمیت در ساحت اجتماعی است. به همین جهت است که این مهم را باید به‌عنوان هشدار مورد توجه قرار دهیم.

مدیر گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدنی با بیان اینکه عدالت می‌تواند بخشی از گسست اجتماعی ما را ترمیم کند، افزود: به گمان من اگر ما عدالت را در ساحت‌های قانونگذاری، روابط خانوادگی و روابط اجتماعی مورد توجه قرار دهیم، در این صورت می‌توان این گسستی که در آن قرار گرفته‌ایم را ترمیم کرد.

شفیعی گفت: این هشدار را همه ما باید جدی بگیریم و به جایی نرسیم که به تعبیر نویسنده آمریکایی در چند دهه گذشته در ترسیم جامعه خود از واژه «ازدحام تنهایان» استفاده کرده بود. پس ما اگر مراقب فرهنگ عمومی، ساختار و روابط اجتماعی خود نباشیم ناگهان وارد جامعه‌ای خواهیم شد که از تعبیر ازدحام تنهایان برای آن استفاده کنیم.   

مدارا و رواداری؛ بحث تأثیرگذار در حوزه علوم اجتماعی

وی بیان کرد: اصل بعدی که به نوعی دغدغه دین در مواجهه با مردم در ساحت اجتماعی بوده است بحث دعوت به مدارا و رواداری است که بحث تأثیرگذاری در حوزه علوم اجتماعی است. این در حالی است که پیامبر گرامی اسلام مدارای با مردم را برابر با فرایض می‌داند و می‌فرماید که خداوند مرا به مدارا با مردم امر کرده است. از این‌رو طبق فرمایشات پیامبر اسلام مأمور به رواداری هستیم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلامی تمدنی گفت: برخی از صاحب‌نظران رواداری را این‌گونه معنا کرده‌اند که رواداری یعنی نگرش و یا طرز تلقی روادارانه و آزاداندیشانه نسبت به عقاید و اعمالی که با عقاید و یا اعمال شخص تعارض دارد. مدارا و رواداری برای زمانی است که عقاید و رفتارهای ما با یکدیگر در تعارض باشد و اگر رفتارهای ما با یکدیگر مشترک باشد در اینجا رواداری دیگر معنایی نخواهد داشت.

شفیعی افزود: اگر کسی بتواند زمانی‌ که در مقابل فرد دیگری قرار می‌گیرد که آن فرد در عقیده و یا عمل متفاوت با اوست، رواداری کند اینجا می‌توان گفت که آن فرد با مردم مدارا کرده است. پس در ساحت نظری ما می‌توانیم بگوییم که مدارا می‌تواند در ساحت عقاید و رفتار باشد. البته روشن است که در ساحت عقاید می‌توانیم تردید کنیم و اگر در این خصوص مدارا می‌کنیم به این جهت است که عمل تابعی از عقیده و اندیشه‌های هر فرد است و به همین دلیل می‌توانیم بگوییم که مدارا در ساحت اندیشه بوده است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلامی تمدنی بیان کرد: در حقیقت مدارا نشان عقلانیت است، به این منظور که تعقل اجتماعی و یا عقلانیت اجتماعی، فردی، حکومتی و... را می‌توان درصد رواداری یک فرد و یک حاکمیت با دیگران را با عقلانیت آن فرد و حاکمیت داوری کرد.

شفیعی گفت: امام رضا(ع) می‌فرمایند که مؤمن، مؤمن نیست مگر اینکه سه ویژگی در او باشد. یکی از این ویژگی‌ها آن ویژگی است که در خداست و باید در مؤمن نیز باشد، ویژگی‌ای که در پیامبر بوده و باید در انسان مؤمن باشد و ویژگی دیگر نیز ویژگی ولی خداست و باید در انسان مؤمن باشد.