پیشنهادی برای مدیریت اعزام زائران اربعین

سازمان حج و زیارت یک «سازمان دولتی مستقل» و وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که مسئولیت اجرا و نظارت بر سفرهای زیارتی حج تمتع، عمره مفرده و زیارت عتبات عالیات عراق و سوریه را بر عهده دارد و یکی از وظایف آن اداره امور حج عمره و زیارت عتبات مقدس و اماکن متبرکه با استفاده از نیروی انسانی متدین و کارآزموده و بهره‌گیری از آخرین فناوری‌های اطلاعات است.

این سازمان سامانه ثبت‌نام به عتبات را تحت عنوان سماح اربعین ایجاد کرده و بر اساس مصوبه ستاد مرکزی اربعین تشرف به زیارت اربعین حسینی منوط به ثبت‌نام در سامانه سماح کرده است که بیشتر جنبه اطلاع‌رسانی (شرایط ثبت‌نام متقاضیان اربعین حسینی) و آمارگیری دارد.

آمار زوار ۱۴۰۱: براساس اعلام، ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۱ در سامانه سماح به صورت قطعی ثبت‌نام کرده‌اند و بر اساس پیش‌بینی رئیس ستاد اربعین تا پنج میلیون نیز افزایش خواهد یافت. همچنین مشتاقان زیارت از سراسر کشور و نیز زوار عبوری کشورهای دیگر نیز وجود دارند.

بیان مشکل در سال ۱۴۰۱: مشکلات قابل‌توجهی در هنگام عبور از مرز و آن سوی مرز برای انبوه زوار گردید تا اینکه در شامگاه ۱۷ شهریور ۱۴۰۱ از سوی ستاد اربعین مسدودی همه مرزهای زمینی را اعلام کرد و بسیاری از مشتاقانی که در تدارک رفتن بودند؛ از این مراسم معنوی باز ماندند.

طرح ضرورت رفع مشکل: اگرچه هیچ مدیریتی بی‌عیب نیست ولی اتفاقات فوق مبین آن است که صرفاً تذکر دادن ستاد مرکزی اربعین در مدیریت زمان مراجعه به مرزها امکان‌پذیر نیست (گرچه خبرهای غیر رسمی نیز مبنی بر مشکل تراشی دولت عراق در آن‌سوی مرز واصل شده است) ولی نشان‌دهنده آن است که بایستی این حجم انبوه مدیریت هدفمند گردد که در بخش‌های زیر پیشنهاد می‌شود:

الف) مدیریت توزیع زمانی داوطلبان: از ابتدا تا انتهای ماه صفر به ۱۰ قسمت تقسیم شود و به عبارتی زائر در طی این سه روز امکان حضور در مرز را داشته باشند. نام‌گذاری سفر یک الی ۱۰ و کل زوار مثلاً ۶ میلیون تقسیم‌بر ۱۰ شود و هر قسمت حداکثر ۶۰۰ هزار نفر بیشتر را نپذیرد و هر داوطلب در یکی از این تاریخ‌ها ثبت‌نام کند و اگر سقف آن پر شد؛ دیگر ثبت‌نام میسر نشود و لزوماً باید در گروه دیگری ثبت‌نام کند. (یا کل ماه صفر تقسیم‌بر ۱۵ شده؛ و به عبارتی به مدت ۲ روز امکان حضور و عبور از مرز برای هر زائر میسر باشد).

ب) مدیریت توزیع خروج مرزی داوطلبان: بر اساس ظرفیت هر پایانه مرزی؛ لازم است در سامانه سقف تعداد نفر گذاشته شود و زوار به ترتیب رجوع به سامانه؛ در آن ثبت‌نام کنند و پس از پر شدن امکان اضافه شدن در آن مرز دیگر نداشته باشد.

ج) مدیریت توزیع شهرهای زیارتی داوطلبان: بر اساس محوریت و مرکزیت ثقل مکانی حضور زوار در شهر کربلا؛ در سامانه نیز سقف جمعیت در کربلا در روزهای مختلف گذاشته شود و زوار به ترتیب در آن تاریخ حضور خود در کربلا را ثبت‌نام کنند و پس از پر شدن سامانه امکان اضافه شدن نداشته باشد.

د) مدیریت توزیع برگشت داوطلبان به کشور: بر همین اساس نیز می‌توان مدیریت زمان برگشت به ایران از مرز مورد نظر را مدیریت کرد.

ه) مدیریت بحران در عتبات: گرچه ستاد مرکزی عتبات دلسوزانه مسائل را دنبال می‌کنند ولی با توجه حجم انبوه جمعیت و فشردگی مکانی و احتمالات حوادث پیش‌بینی‌نشده؛ ضرورت دارد بخشی تحت عنوان مدیریت بحران عتبات پیش‌بینی و با تجهیزات لازم برخوردار و امور را رصد کند.

یادداشت از سیدجواد هاشمی فشارکی، استاد دانشگاه امام حسین(ع)