روزی برای ادای احترام به علم به‌عنوان مبنایی برای صلح جهانی

به گزارش ایکنا؛ هر سال، روز دهم نوامبر در جهان به‌عنوان «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» (World Science Day for Peace and Development) گرامی‌ داشته می‌شود. این مناسبت، به برجسته‌کردن نقش مهمی که علم در جامعه ایفا می‌کند و نیاز به مشارکت دادن تعداد بیشتری از مردم در بحث‌های مرتبط به موضوعات جدید اختصاص دارد. 

جلب توجه جهانیان به اهمیت علم در زندگی روزمره

روز جهانی علم برای صلح و توسعه بخشی از بزرگداشت هفته جهانی علم و صلح است که از ششم تا دهم نوامبر برگزار می‌شود و برای نخستین بار در سال 1986 به مناسبت جشن سال جهانی صلح گرامی داشته شد. این هفته به عنوان یک ابتکار غیردولتی مطرح شد و دبیرخانه سال جهانی صلح برنامه‌های متعددی را اجرا کرد. 

تدوین‌کنندگان این مناسبت به دنبال تشویق مشارکت جهانی در این مناسبت بودند. مجمع عمومی سازمان ملل از کشورهای عضو و سازمان‌های بین‌دولتی و غیردولتی خواست تا دانشگاه‌ها و سایر مؤسسات تحقیقاتی، آکادمی‌ها و مؤسسات علمی، انجمن‌های حرفه‌ای و اعضای جامعه علمی را تشویق کنند تا در این هفته، سخنرانی‌ها، سمینارها، بحث‌های ویژه و فعالیت‌هایی برای آگاهی‌بخشی از ارتباط بین پیشرفت در علم و فن‌آوری و حفظ صلح و امنیت برگزار کنند.

سازمان ملل همچنین از مجمع عمومی خواست تا با تسهیل تبادل اطلاعات، همکاری بین‌المللی را میان دانشمندان تشویق کند. همچنین از دبیرکل درخواست کرد که توجه کشورهای عضو و سازمان‌های ذی‌نفع را به اهمیت هفته بین‌المللی علم و صلح جلب کند و از آنها دعوت کند تا وی را از فعالیت‌ها و ابتکارات مربوط به این مناسبت مطلع کنند و در این باره گزارش دهند. امسال شعار این روز «علوم پایه در خدمت توسعه پایدار» است. 

اهداف روز جهانی علم برای صلح و توسعه

این روز فرصتی برای بسیج همه فعالان، از مقامات دولتی گرفته تا رسانه‌ها و دانش‌آموزان مدارس است، تا اهمیت علم برای توسعه و صلح پایدار را گوشزد کنند. ایجاد پیوند نزدیک‌تر بین علم و جامعه، آن را برای همه قابل دسترس می‌سازد؛ درک ما را از سیاره ممتاز و آسیب‌پذیرمان عمیق‌تر می‌کند و راهی برای پایدارتر کردن جوامع به ما نشان می‌دهد.

پس از آنکه سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) روز جهانی علم برای صلح و توسعه را در سال 2001 میلادی پذیرفت، مجموعه‌ای از پروژه‌ها، برنامه‌ها و فعالیت‌های مالی در زمینه‌های علمی در جهان به راه افتاد. روز جهانی علم برای صلح و توسعه حول مجموعه‌ای از اهداف می‌چرخد: «ارتقای آگاهی عمومی از نقش علم در ایجاد جوامع پایدار و صلح‌آمیز»، «تقویت همبستگی ملی و بین‌المللی برای تبادل علم بین کشورها»، «تأکید بر لزوم تعهد به استفاده از علم برای خدمت و منافع بشریت در جهان»، «برجسته‌کردن چالش‌های پیش‌روی علم و افزایش حمایت از تحقیقات علمی».

به گفته سازمان ملل، روز جهانی علم برای صلح و توسعه، با پیوند بیشتر علم و جامعه، با هدف اطمینان از آگاهی شهروندان از تحولات در زمینه علم و همچنین تأکید بر نقشی که دانشمندان در توسعه جوامع ایفا می‌کنند، راه‌اندازی شده است. شناخت سیاره زمین که خانه بزرگ ماست در توسعه پایدار جوامع ما اهمیت زیادی دارد. 

این هفته تأمل بیشتر در مورد اهمیت رابطه علم و صلح در اذهان عموم را تشویق می‌کند. انتظار می‌رود مشارکت جهانی در گرامیداشت این مناسبت هر ساله به طور پیوسته افزایش یابد این امر به شکل‌گیری درک جهانی از اهمیت این دو مقوله کمک کند و فرصتی برای شناخت کاربرد علم در خدمت به ارتقای صلح در سراسر جهان فراهم نماید. این روز همچنین بر اهمیت نقش دانشمندان در افزایش درک ما از این سیاره زمین و پایدارتر کردن جوامع ما تأکید می‌کند.

کرونا و تحکیم جایگاه علم در امنیت بشر

 همه‌گیری کرونا نقش مهمی را که علم در رسیدگی به چالش‌های جهانی ایفا می‌کند برجسته کرد. از این منظر، برای روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه در سال 2021 شعار «علم در خدمت و همراه جامعه» برگزیده شد. 

این مناسبت در این سال، در شرایطی جشن گرفته شد که کشورها شدیداً درگیر ویروس کرونا بودند. یونسکو سعی کرد برنامه‌های این روز را در راستای پر کردن شکاف‌های موجود در زمینه  علم، فن‌آوری و نوآوری در سطح جهانی و امکان دستیابی به توسعه پایدار تدوین کند. در سطح بین‌المللی یونسکو فعالیت‌های خود در این روز را حول این محورها تنظیم کرد: 1 ـ تقویت همکاری‌های علمی در سطح بین‌المللی برای غلبه بر همه‌گیری کرونا 2 ـ ترویج گفت‌وگو بین دانشمندان، برنامه‌ریزان، فعالان در بخش خصوصی، فعالان بخش صنعت، فعالان بخش مراقبت‌های بهداشتی، جامعه مدنی و عموم مردم. برای دستیابی به این هدف، اطمینان از دسترسی آزاد به اطلاعات و دانش علمی، به اشتراک‌گذاری داده‌ها، سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد و انتقال علم در سطح جهانی به صورت فوری ضروری بود. همچنین  دسترسی به خدمات بهداشتی و تأمین آب سالم و بهداشتی در سطح جهان به‌عنوان امری اجتناب‌ناپذیر برای مقابله با همه‌گیری به رسمیت شناخته شد. از این نظر، یونسکو مشاوره علمی و فنی و ظرفیت‌سازی برای تدوین سیاست‌های جامع و مبتنی بر مدیریت پایدار منابع آب را در اولویت قرار داد.

شیوع کرونا، اهمیت «دسترسی به علم برای همه» به‌عنوان یک ضرورت حیاتی رو به رشد برای در دسترس قرار دادن تحقیقات علمی و داده‌ها را نشان داد. این همه‌گیری همچنین اهمیت علم در خدمت به آرامش، امنیت و سلامت جهانی را به اثبات رساند. 

 جایگاه والای «صلح» در اسلام

اسلام دین علم و صلح است؛ دین مدارا، محبت و صلح است؛ همانطور که دین علم و آموزش است. این دین مجموعه‌ای از همه فضایل اجتماعی و فضایل انسانی را در بر می‌گیرد و صلح از اصولی است که عمیقاً در جان مسلمانان ریشه دوانده و جزئی از وجود آنها شده است و هدف اسلام در زمین است.

 تعجبی ندارد كه واژه اسلام از ریشه «سلام» به معنای صلح است. رسول اكرم(ص) فرمود: «السلام قبل الکلام» دلیل آن این است که سلام نشانه امنیت و  از اسماء حسنای خداوند است. رسول خدا(ص) برای آوردن سلام و رحمت و نجات بشریت و بیرون آوردن آن از ظلمات به سوی روشنایی آمده است تا مردم در همه امور زندگی خود به بالاترین درجات اخلاق انسانی برسند. صلح چیزی است که هر انسانی که در این کره خاکی زندگی می‌کند آرزوی آن را دارد و صلح در اسلام در تمام ابعاد زندگی جاریست و شامل افراد، جوامع و طبیعت می‌شود.

 دستیابی به صلح جهانی از منظر اسلام

اسلام واقعی، دینی است که در جهت تحقق صلح جهانی، ترویج همزیستی مسالمت‌آمیز و گسترش شفقت بین مردم، نفی خشونت و افراط‌گرایی در همه اشکال و مظاهر آن و همچنین گسترش فرهنگ گفت‌وگوی معنادار بین پیروان ادیان و فرهنگ‌ها برای مقابله با مشکلات و رسیدن به آرامش در میان اجزای جوامع بشری و تقویت تلاش نهادهای مذهبی و فرهنگی در آن می‌کوشد.

صلح جهانی در اسلام از اهمیت بالایی برخوردار است؛ این پدیده نه یک امر شخصی و نه یک هدف قومی و ملی بلکه امری جهانی و فراگیر است؛ صلح، جریانی است که باید در روابط بین همه مردم حاکم باشد؛ وقتی خداوند متعال انسان‌ها را آفرید آنها را برای دشمنی، نزاع و بردگی نیافرید، بلکه آنها را برای شناختن، همزیستی و کمک به یکدیگر آفرید. تاریخ بشر به ما نشان می‌دهد که همه تمدن‌ها مشتاق دستیابی به صلح جهانی بودند. صلح یک ضرورت تمدنی است که اسلام قرن‌ها پیش به‌عنوان یک ضرورت برای همه امور زندگی بشری از فرد شروع و به کل جهان تسری می‌دهد.

 نقش مهم تمدن اسلامی در گسترش علوم

در اسلام به طبیعت به عنوان امری مجزا نگریسته نمی‌شود، بلکه طبیعت جزء لاینفک رویکرد کل‌نگر به خداوند، بشریت، جهان و هستی است. این پیوندها به معنای جنبه مقدس تلاش مسلمانان برای کسب علم است، زیرا طبیعت در قرآن مجموعه‌ای از نشانه‌های منتهی به معرفت خدای یگانه است. با چنین درکی بود که علم‌آموزی، پیش از دوران استعمار در جهان اسلام مورد احترام بود. بسیاری از محققان غربی بر این باورند که علم مدرن، بر مبنای دانشی که افرادی همچون ابن هیثم پدید‌ آوردند در جهان غرب شناخته شده است و کسانی مانند نیوتن با الهام از دانش مسلمانان به توسعه علوم در غرب پرداختند. رابرت پرولت در کتاب «ساخت انسانیت» معتقد است که وجود علم به عنوان یک مفهوم امروزی، ریشه در اندیشه و دانش علمی دارد که در این دوره در تمدن‌های اسلامی ظهور کرد.

تاریخ علم در جهان اسلام بیشتر به دوره‌ای بین قرن‌های هشتم تا شانزدهم میلادی می‌پردازد که  به عنوان عصر طلایی اسلام شناخته می‌شود. در حالی که اروپا در تاریکی جهل فرو رفته بود، تمدن اسلامی در حال شکوفایی بود و دوران طلایی خود را پشت سر می‌گذراند. اعراب و مسلمانان به دوران طلایی اسلام که نزدیک به 500 سال به طول انجامید افتخار و از آن به‌عنوان دلیلی بر عدم تضاد اسلام و علم یاد می‌کنند و این یک تاریخ و میراث تمدنی است که هیچ کس نمی‌تواند آن را انکار  کند. 

گزارش از: محسن حدادی