ضربه‌ای سهمگین بر پیكره استعمار + فیلم
جنبش تنباكو نخستین و گسترده‌ترین جنبش توده‌ای مردمی علیه حاكمیت آن‌روز به‌ویژه حضور استعمار در ایران بوده است. این جنبش اگر چه به‌خاطر هدف كوتاه مدت نتوانست ادامه پیدا كند و به انقلاب بیانجامد اما از نظر الگو توانست مبنا و الگویی برای انقلاب مشروطه شود.
در زمان ناصرالدین شاه، شرکتی انگلیسی رژی، قراردادی با ایران امضا کرد. براساس این قرارداد، خرید و فروش و تولید محل توتون و تنباکوی ایران در داخل و خارج، به مدت پنجاه سال به‌صورت انحصاری به آقای ماژور تالبوت و شرکای او داده شد. در مقابل، صاحبان امتیاز متعهد شدند سالانه مبلغ پانزده هزار لیره انگلیسی و یک چهارم سود کمپانی را پس از کم کردن همه مخارج، به دولت ایران بپردازند.
این قرارداد، افزون بر زیان‌های اقتصادی، در زمینه‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نیز زیان‌هایی در پی داشت؛ زیرا بنا بر بندهای گوناگون قرارداد، صاحبان امتیاز توتون و تنباکو برای آگاهی از میزان محصول زارعان، به هرگونه تفحص و تجسس مجاز بودند. مأموران دولتی نیز باید برای تحقق این امر با آنها همکاری می کردند. افزون بر این، همه وسایل و لوازمی که صاحبان امتیاز از خارج وارد می کردند، از هزینه‌های گمرکی و پرداخت هرگونه مالیات معاف بود. با به اجرا درآمدن این قرارداد، عوامل انگلیس بر همه مقدرات مردم ایران حاکمیت می‌یافتند و هرگونه سلاح و ابزار نظامی را برای تسلط تدریجی بر ایران لازم داشتند، با عنوان لوازم کمپانی به ایران وارد می کردند.
ناگهان عده زیادی از فرنگیان از لندن به تهران آمدند و از آنجا به شهرهای گوناگون ایران رفتند. آنها برای پیشرفت کار خود زمین‌هایی خریدند، بیمارستان، مدرسه، کلیسا و مدرسه‌های متعدد ساختند و دختران ایرانی را برای پرستاری کودکانشان استخدام کردند. آنها همچنین مردانی را به منظور نگهبانی و دفاع از منافع کمپانی به خدمت گرفتند و مردم را به آیین مسیحیت فرا خواندند.
رهبران مذهبی وقتی این وضعیت را دیدند، کوشیدند افزون بر گوشزد کردن زیان‌های اقتصادی این قرارداد، پی آمدهای فرهنگی و اجتماعی آن را نیز به مردم یادآور شوند. مردم به ندای رهبران خود پاسخ مثبت دادند و دست به قیام گسترده و عمومی زدند. در این شرایط میرزای بزرگ فتوای تحریم تنباکو را صادر کرد.
این فتوای کوتاه و قاطع، چون آیات آسمانی در قلب‌ها نفوذ کرد و حماسی‌ترین و شکوهمندترین نهضت مردمی را پدید آورد که تا آن زمان در تاریخ بی‌مانند بود. وحدت مردم در پیروی از این حکم، دولتیان را بر آن داشت، به‌منظور ایجاد خلل در رفتار معترضانه مردم، شایعه جعلی بودن حکم را مطرح کنند و برای خنثی کردن تأثیر آن بکوشند. مردم و علما برای کسب اطمینان از درستی حکم، تلگرام‌ها و نامه‌هایی به سامرا فرستادند. در پاسخ آنان، میرزا حسین نوری، محدث و فقیه مشهور، در تلگرامی برای داماد خود، شیخ فضل الله نوری، درستی حکم و صدور آن را تأیید کرد. دولت، نخست در برابر موج اعتراض، انحصار داخلی را لغو و اعلام کرد مردم می توانند توتون و تنباکوی خود را آزادانه در داخل کشور خرید و فروش کنند.
سرانجام شاه در پنجم جمادی‌الاخر سال 1309، برای اطمینان بیشتر، در نامه‌ای به امین السلطان، لغو کامل امتیاز را اعلام کرد تا وی این خبر را به آگاهی مردم و علما برساند. به این ترتیب، علما از صحت اعلان‌های دولت و فسخ امتیاز مطمئن شدند و برای پایان دادن به انتظار مردم و برقراری آرامش در جامعه، در 25 جمادی‌الاخر سال 1309 پایان حکم تحریم را اعلام کردند.
انتهای پیام
