ضرورت تعیین حوزه مرجعیت علمی قرآن و حکمرانی

به گزارش ایکنا، به نقل از بنیاد قرآن، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی حسین‌زاده، دبیر کل بنیاد قرآن در آغاز به عنوان مدیر جلسه در خصوص تاریخچه مرجعیت علمی قرآن بیان کرد: بعد از انقلاب بحث‌های محدود و مختصری در خصوص دیدگاه مفسرین قرآن یا برخی از صاحب نظران در زمینه‌ جامعیت قرآن  مطرح شده است و عمده بحث‌ها حول سه دیدگاه  جامعیت حداقلی، جامعیت اعتدالی و جامعیت حداکثری ارائه شده است ولی این بحث‌ها حدود مرز شخصی نداشته و کلیاتی را مطرح کرده‌اند. 

وی افزود: در بخش پژوهش بنیاد قرآن نیز دوستان مقاله‌ای را در این خصوص تهیه کرده‌اند و در نشریات بنیاد منتشر شده است ولی آنچه که امروزه باتوجه به بحث‌های اسلامی‌سازی علوم خصوصا علوم انسانی مطرح شده است یا بحث‌هایی از قبیل نظام‌سازی قرآن باید از این نگاه کلی گذر کرده و برای مطرح کردن بهره‌گیری از قرآن و چگونگی حضور آن در کنار دانش‌های دیگر حد و مرز این حضور مشخص شود. باید پژوهشگران و اندیشمندان ما بدانند که وقتی سخن از جامعیت قرآن یا مرجعیت قرآن مطرح است چگونه و در کجاها باید در کنار مباحث علمی روز مثل دانش‌های روانشناسی، جامعه شناسی، اقتصاد و... قرآن حضور داشته باشند.

حسین‌زاده بیان کرد: بدون شک از مجموعه علمی و پژوهشی چون دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم خصوصا از پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن که به طور تخصصی در موضوع مرجعیت علمی قرآن چندین سال است کار علمی و پژوهشی انجام داده‌اند انتظار داریم که در این نشست نسبت به تعیین حوزه مرجعیت علمی قرآن و حکمرانی اقدام کنند.

در ادامه حجت الاسلام عیسی عیسی‌زاده، رئیس میز قرآن و رئیس فرهنگ نامه‌های قرآنی گفت: آسیب شناسی علوم موجود بیانگر آن است که علم مدرن در مبانی بینشی و اعتقادی خود، سطوح بالاتر عالم هستی را نادیده می‌گیرد، بر نفی جهان فرا طبیعت و معرفت‌های وحیانی اصرار دارد و به دغدغه‌های بنیادین و معنوی انسان ارج نمی‌نهد و در نهایت، از به کارگیری باورها وارزش‌های اخلاقی در فعالیت‌های علمی اجتناب داشته و دارد بنابراین از دیدگاه اسلام باید دیدکه منابع دینی و به ویژه قرآن کریم به عنوان کتاب مقدس مسلمانان، چه نوع بینش و نگرشی را به انسان می‌دهد که او بتواند با بهره‌گیری از آن به علوم و آگاه‌هایی دست یابد که سیر حیات انسان را با بهره‌وری وسعادتمندی همراه سازد. بر این اساس پیگیری بحث تحقیق مرجعیت علمی قرآن کریم در علوم و دانش‌های ساخت یافته بشری، امری ضروری است.

عیسی‌زاده گفت: این مهم ما را بر آن داشت تا در مرحله نخست با هدف تولید ادبیاتی جدید در راستای مرجعیت علمی قرآن کریم متنی را به عنوان «منشور مرجعیت علمی قرآن کریم» که حاصل انجام پژوهش‌های مختلف با بهره‌گیری از اساتید حاذق در مطالعات قرآنی و میان رشته‌ای علوم، به رشته تحریر درآوریم. این منشور، حاصل تلاش چندین ساله جمعی از اساتید و صاحبنظران حوزوی و دانشگاهی است که در راستای مساله محوری دفتر تبلیغات اسلامی، یکی از محور‌های اساسی فعالیت میز تخصصی نیز تخصصی توسعه و تعمیق فرهنگ قرآنی نگاشته شده است و پس از آن در شورای راهبردی قطب‌های فکری و فرهنگی دفتر تبلیغات به عنوان یک سند بالادستی این نهاد علمی، فرهنگی قرار گرفته است. این منشور به صورت رسمی از سوی دفتر تبلیغات اسلامی به شورای عالی انقلاب فرهنگی تقدیم گردیده تا مراحل قانونی آن جهت تصویب وابلاغ به مراکز علمی انجام شود.

در ادامه حجت الاسلام مرتضی غرسبان، در خصوص منشور مرجعیت علمی قرآن کریم بیان کرد: منشور حاضر بر آن است که قرآن کریم باید در همه دانش‌ها و کنش‌های کلان بشری به عنوان راهنمای اساسی و میزان سنجش حقیقت به کار آید و در کنار سایر منابع معرفتی، به عنوان مهمترین مصدر معرفت در میدان تولید دانش نگریسته شود اما به دلایل بسیار، امروزه نه تنها قرآن کریم در علوم انسانی جایگاه مرجعیتی ندارد، بلکه در علوم اسلامی نیز آنگونه که باید از قرآن کریم بهره‌برداری نشده است. نوع نگرش حاکم بر فعالیت‌های علمی در دوران جدید و شیوه تعامل آن با عرصه‌های انسانی موجب شده است که در کنار دستاوردهای مثبت برای بشر، پیامدهای منفی و آثار زیانباری نیز به همراه داشته باشد.

وی گفت: پیشرفت علم از سویی سطح زندگی بشر را بالابرده و از سوی دیگر، به جهت تفکر حاکم برآن، آثار نامطلوب فراوانی را در حیات اخلاقی و اجتماعی برجای گذاشته است. از آنجا که نگرش حاکم بر علم در دوران معاصر تنها جنبه مادی‌گرایانه دارد، رشد بشر بیشتر در جنبه‌های ظاهری بود و جهات روحی و معنوی وی به انحطاط گراییده است. همه اینها نشان دهنده آن است که بازگشت علوم به دین ضروری است و از آنجا که اسلام دین حق و قرآن کریم منبع اصلی آن است، ضرورت بازگشت به قرآن در همه علوم آشکار می‌شود.

حجت‌الاسلام غرسبان در ادامه اظهار کرد: در خصوص اهداف منشور، ضروری است نهاد‌های علمی و فرهنگی کشور، مرجعیت علمی قرآن کریم را رسالت انسانی خود دانسته و برای تحقق آن منشور راهبردی مرجعیت علمی قرآن کریم را به این شرح مبنای راهبردی، ستادی واجرایی قرار دهند. 

وی در ادامه اهداف منشور را به شرح ذیل اعلام کرد:
1-    فراهم نمودن زیرساخت‌های علمی جهت تحقق مرجعیت علمی قرآن کریم
2-    نهادینه شدن مرجعیت قرآن کریم در محتوای علوم و فرایند تولید علم
3-    ابتنای نظام‌های کلان و خرد معرفتی و اجتماعی بر معارف قرآن کریم
4-    دستیابی به روش نظام یافته در مراجعه و بهره‌گیری از قرآن کریم در علوم
5-    زمینه‌سازی و فرهنگ‌سازی در جهت اتکای عالمانه کنشگران فرهنگی اجتماعی به قرآن کریم

ارائه کننده بعدی نشست علمی حجت‌الاسلام سید اسدالله موسوی عبادی بود که در زمینه عرصه‌های مرجعیت علمی قرآن کریم اظهار کرد: عرصه‌های مرجعیت علمی قرآن کریم براساس طبقه‌بندی  رایج علوم شامل سه دسته می‌شود که به شرح زیر است:
1-    علوم اسلامی
2-    علوم انسانی
3-    علوم طبیعی

وی در خصوص گونه‌های اثرگذاری قرآن کریم نیز انواع آن را به شرح ذیل برشمرد:

1-  اثرگذاری استنباطی به این معناست که مبانی، محتوا، روش، اصول و یا مسائل علم به طور مستقیم از قرآن استنباط شود از این رو یکی از ساحت‌های مرجعیت قرآن کریم مراجعه به قرآن و بهره‌مندی مستقیم از درون مایه‌های آن از طریق تفسیر ، اجتهاد و استنباط است.

2- اثرگذاری استلهامی به این معناست که درباره مسئله و یا گزاره علمی مورد نظر مضمون و مفاد مستقیمی به طور عینی و اجتهادی در قرآن نیست اما می‌توان از مجموع مفاد آیاتی از قرآن که شامل معارف، احکام، قصص، مواعظ و توصیفاتی که درباره آن مسئله است دیدگاه خاص قرآن الهام گرفت.

3-اثرگذاری استکمالی به معنای کمال بخشیدن وتکمیل کردن نظریه‌ها و ایده‌های علمی بشری است براین اساس، ایده‌ها و نظریه‌های علمی مبتنی بر فهم و عقل بشری با کمک فهم قرآنی ارتقا و کمال یافته و ابعادی نو برای عقل آشکار می‌شود که بدون مراجعه به قرآن فهمیده نمی‌شود در اینجا به طور مستقل، مطلبی از قرآن استخراج نشده است بلکه قرآن کریم نظریه و یا ایده‌ای را عمق بخشیده و توسعه می‌دهد.

4- اثرگذاری حکمیتی که منظور از آن تایید یا رد ایده یا نظریه علمی است به این معنا که گاهی یک قاعده یا نظریه ویا یک گزاره علمی به قرآن کریم عرضه می‌شود و پس از بررسی روشن می‌شود که قرآن کریم با مضمون آن موافق است و یا به کلی آن را رد می‌کند و یا تنها ابعادی ازآن را مورد تایید یا رد قرار می‌دهد.

5- اثرگذاری نگرشی و بینشی به معنای تصرف قرآن کریم در پس زمینه‌های معرفت بشری نسبت به انسان وجهان است.

وی ادامه داد: با تغییر بینش و نگرش انسان، نگاه او به مبانی و روش‌های بررسی پدیده‌ها و قضایا تغییر می کند. بررسی تاریخ علم نشان می‌دهد که تحول‌های اساسی در دانش از مسیر این تغییر اتفاق می افتد و با تحول در نگاه انسان به دنیا و انسان، فلسفه، علم و عرصه‌های مدیریت و فناوری نیز دستخوش تغییر و دگرگونی می‌شود.

موسوی در پایان اظهار کرد: چنانچه شورای عالی انقلاب فرهنگی منشور پیشنهادی را جهت یکسان سازی و نزدیک نمودن ادبیات مرجعیت علمی قرآن را بپذیرد در مرحله بعد ما وارد طرح موضوعات یعنی تعیین حد و مرز علوم و قرآن خواهیم گردید که طبق تصمیم‌گیری گروه پژوهشی دو دانش «فقه» و«سیاست» که در حوزه علمیه برروی این دانش‌ها کار زیادی انجام شده مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.