«غریب‌نامه»؛ بازنمایی داستان ضامن آهو

بیست‌ویکمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی از ۶ تا ۹ مهرماه در چهارمحال‌وبختیاری در حال برگزاری است. در این رویداد فرهنگی نمایش «غریب‌نامه» و سایه‌بازی، لحظاتی دل‌ها و یادها را به صحن ملکوتی امام رضای غریب اما آشنا برای ایرانیان کشاند و آرامشی دل‌نشین را برای حاضران رقم زد. موسیقی و نوای ترکی «باغلاما» در پس‌زمینه این نقالی نیز معنویت این کار را افزون کرد تا کارگردان این اثر و همراهان هنری‌اش با لطف و سپاس عمومی تماشاگران چهارمحال‌وبختیاری بدرقه شوند. 

میزبانی استان از این گروه هنری با نمایش «غریب‌نامه» که از شهر مرند استان آذربایجان‌شرقی به شهرکرد آمده‌اند، بهانه گفت‌وگوی ایکنا با کارگردان نمایش شد. گروه نمایش غریب‌نامه با سرپرستی و نویسندگی مهدی صالح‌یار، عروسک‌گردانی محیا علمی و حسن خدمتی و با موسیقی آرمان دانایی در این جشنواره حضور داشت. 

سما سیمرغی، کارگردان، نقال و عروسک‌ساز نمایش «غریب‌نامه» در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به اینکه گروه نمایش غریب‌نامه با سرپرستی و نویسندگی مهدی صالح‌یار در بخش نقالی بیست‌ویکمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی حضور یافته است، اظهار کرد: در این نمایش، شیوه نقالی با نمایش عروسک سایه ترکیب شده است تا بتوانیم جلوه بیشتری از داستان را به مخاطبان به‌ویژه کودکان و نوجوانان انتقال دهیم و این جذابیت به‌گونه‌ای باشد که حتی رهگذرانی هم که قصد تماشای نمایش را ندارند، دقایقی درنگ کنند و به مشاهده بایستند.

وی با ذکر اینکه موضوع نمایش غریب‌نامه بر محور روایت ضامن آهو شدن حضرت امام رضا(ع) شکل گرفته است، ادامه داد: تماشاگر با تماشای این نمایش متوجه می‌شود که چرا امام هشتم را ضامن آهو می‌خوانند. 

سیمرغی با اشاره به علاقه و ارادت خود مانند تمامی ایرانیان به ساحت ثامن الائمه حضرت امام رضا(ع)، توضیح داد: همین ارادت قلبی مرا به سمت اجرای نمایش غریب‌نامه سوق داد و زمانی که نمایش‌نامه را دیدم دوست داشتم که کارگردانی و نقالی آن را انجام دهم لذا با دوستان دور هم جمع شدیم و این نمایش را طراحی و اجرا کردیم. 

وی بیان کرد: حدود یک‌ماه صرف ساخت عروسک‌ها کردم که با تلق مخصوص ساخته شدند و نیازمند طراحی خاص و رنگ‌آمیزی بودند، سپس به این فکر کردیم که از پرده نقالی مستطیل خارج شویم و یک پرده دایره‌ای با نورپردازی رنگی به جای رنگ‌آمیزی با رنگ، طراحی کردیم که این تمهیدات حدود سه ماه به طول انجامید.

کارگردان نمایش غریب‌نامه در خصوص تأثیرگذاری هنر نمایش در اذهان و قلوب، بیان کرد: نمایش می‌تواند مخاطبان زیادی را جذب کند و انتقال پیام با زبان هنری قطعاً تأثیرگذاری زیادی در مخاطب دارد ضمن اینکه انتقال ساده و سریع پیام از دیگر ویژگی‌های نمایش به‌ویژه در کودکان و نوجوانان است. درواقع در نمایش غریب‌نامه با انتخاب عروسک سایه مخاطب ما اغلب همین قشر کودک و نوجوان است و دوست داشتیم داستان ضامن آهو شدن حضرت امام رضا(ع) در قالب این نمایش به کودکان و نوجوانان آموزش داده شود و با زبان نمایش متوجه این داستان شوند.

کارکرد زبان نمایش برای کودکان و نوجوانان 

سیمرغی تأکید کرد: با زبان نمایش می‌توان ابعاد و لایه‌های پربار و غنی فرهنگ ایرانی اسلامی را به کودکان و نوجوانان که حق دارند هویت بیابند، انتقال داد. ویژگی‌ها و باورها، صفات و بینش‌های نسل جدید تحت‌تأثیر همین تربیت و آگاه‌سازی نسبت به فرهنگ و تمدن شکل می‌گیرد. آنان باید با داشته‌های فرهنگی و هنری خود آشنا شوند و به آنها ببالند و یکی از ابزارهای مهم و کارگشای این آموزش و انتقال فرهنگ همین نمایش است. 

وی در خصوص سایه‌بازی و با اشاره به اینکه این هنر باستانی و سنت عامیانه در برخی نقاط جهان از جمله فرهنگ و تمدن ایرانی مرسوم بوده است، گفت: در این نوع نمایش، یک پرده شفاف نیاز است و عروسک‌هایی که ساختیم باید بین یک منبع نور و پرده شفاف قرار گیرند تا سایه آنها بر پرده بیفتد که در مقابل نگاه تماشاگران قرار می‌گیرد. ما عروسک‌هایی از تلق بی‌رنگ به شکل شخصیت‌ها یعنی مرد غریبه (حضرت امام رضا(ع))، صیاد، آهو، گرگ، شتر و... ساختیم. سپس این عروسک‌ها را رنگ‌آمیزی کردیم به گونه‌ای که وقتی نور به عروسک می‌رسد و سایه آن بر پرده می‌افتد شکلی از یک عروسک رنگی بر پرده نقش می‌بندد.

سیمرغی ادامه داد: بنده وقتی نقالی می‌کنم همکاران عروسک‌گردان گروه نیز عروسک‌ها را با کمک میله‌‌های متصل به آنها تکان می‌دهند و تماشاگر ضمن گوش دادن به روایت‌گری بنده صحنه نمایش سایه عروسک‌ها را نیز بر پرده مشاهده می‌کند و نمایش را پی می‌گیرد. این باعث جذابیت نمایش می‌شود و تماشاگران به‌ویژه کودکان و نوجوانان ارتباط خوبی با کار می‌گیرند و فهم داستان تسهیل می‌شود. 

این بانوی هنرمند مرندی با ابراز تأسف از بی‌مهری نسبت سایه‌بازی به‌عنوان هنر اصیل ایران باستان، تأکید کرد: غریب‌نامه درواقع تلاشی بود برای توجه ویژه به هنر سایه‌بازی و عروسک سایه که در سایه بی‌توجهی کمرنگ شده و رو به فراموشی می‌رود، ترکیب این شیوه نمایش با نقالی به‌نظرم برای مخاطبان جذاب بود و بازخوردها حاکی از آن بود که نتیجه دلخواهم را گرفتم. 

سیمرغی با ابراز خرسندی از اینکه اعضای گروه نمایش غریب‌نامه از نوجوانان بودند، گفت: برای بنده بسیار مهم و دلنشین بود نوجوانانی در این گروه همراهم بودند که خودشان علاقه وافر به نمایش داشتند. به نظرم، تماشای نمایش چه تئاتر محیطی یا صحنه‌ای و... یک ابزار بسیار قوی است و برپایی رویدادهای هنری مانند جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی بستر جمع شدن هنرمندان و انتقال فرهنگ‌ها از شهری به شهر دیگر را فراهم می‌کند. این برایم جذابیت داشت که در کنار اجرای نمایش در چهارمحال‌وبختیاری به این منطقه سفر کنم و با فرهنگ مردمان آن از نزدیک آشنا شوم. 

وی در پایان گفت: اجرای غریب‌نامه در جونقان چهارمحال‌وبختیاری بسیار برایم دل‌انگیز و دلچسب بود به‌ویژه اینکه استقبال و همراهی پرشور مردم را شاهد بودیم. بسیار برایم جالب و زیبا بود که تماشاگران بعد از نمایش به کنار گروه آمدند و به‌ویژه کودکان و نوجوانان از نمایش لذت برده بودند و دوست داشتند عروسک‌ها را از نزدیک ببینند. همچنین علاقه‌مندان و هنرمندان در خصوص مسائل فنی از ما توضیح می‌خواستند و علاقه نشان می‌دادند به‌ویژه توجه آنان به نمایش سایه‌بازی جلب شد و این همان خواسته‌ای بود که در نمایش غریب‌نامه برای پررنگ کردن عروسک سایه دنبال می‌کردم.