اخلاق‌مداری پیامبر(ص) در قالب حکمرانی و جامعه‌سازی

به گزارش خبرنگار ایکنا، اختتامیه اولین کنفرانس «حکمرانی دانش مبنا؛ حکمرانی سرزمینی» عصر امروز 13 آذر در دانشگاه تهران برگزار شد.

در ابتدای این نشست علی اصغر پورعزت، استاد دانشگاه تهران گفت: مرز برای حکمرانی متعالی مقدس است. حکومتی که نتواند از مرزش دفاع کند شأن حکومت ندارد. مفهوم مرز برای هر پدیده زیستی حیاتی است و اگر سیستمی مرز خودش را نشناسد نمی‌تواند باقی بماند. ادعای فروپاشی مرزهای سرزمینی توهمی است که گاهی برای غفلت از دفاع از مرزها بیان می‌شود. من مفهوم مرز را انتخاب کردم تا شما درباره مرز و اهمیت آن تامل کنید.

وی افزود: ادعای توهمی فروپاشی مرزها بهانه‌ای برای غفلت‌آفرینی از دفاع از مرزها است. کشوری که از مرز غفلت کند مورد تهاجم قرار می‌گیرد. امام سجاد(ع) در برابر شخص فاسد و ظالمی به نام یزید قرار داشت ولی ایشان در زمان یزید برای مرزداران حکومت دعا می‌کرد. این نشان می‌دهد مرزها مهم است. بر این اساس مرزداران در شمار شریف‌ترین افراد هستند.

پورعزت تصریح کرد: هرگاه مرزهای کشور آراسته باشد، کشور پایدار می‌ماند. مرزها ویترین کشور هستند و باید بیشتر به آن توجه شود‌. اگر تصویر مرز ضعیف باشد ممکن است منجر به فروپاشی کشور شود. ما نیز در دانشکده حکمرانی خود را در شمار مرزداران کشور می‌دانیم و قصد داریم استعداد دانشکده را برای حفظ کشور به کار بگیریم. سخنانم را با این جمله به پایان می‌برم که سرزمین عرصه هنرنمایی حکمرانان است و باید بیشتر به سرزمین بیندیشیم.

دوران گذار از دولت سیاستگذار به دولت تنظیم‌گر

در ادامه نشست مصطفی زمانیان، رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری سخنرانی کرد و گفت: موضوع بحث من دینامیک مفهوم حکمرانی سرزمین است. این دو واژه گرچه در ذاتشان افق مفهومی بالایی است ولی من می‌خواهم پویایی نهفته در این دو واژه را باز کنم. این پویایی در سه حوزه قابل تحلیل است؛ یکی نقش تنظیم‌گری است. بسیاری از دستگاه‌ها با مفهوم تنظیم‌گری آشنا نیستند و همچنان با مفاهیم ساده سیاستگذاری و بازرسی خود را مشغول کردند. اکنون دوران گذار از سیاستگذاری به تنظیم‌گری فرارسیده است.

وی افزود: دومین دینامیک نهفته گذار از نهادهای رسمی به نهادهای مردمی است. بازیگر اصلی حکمرانی در دوران ما نهادهای مردمی هستند که گوی سبقت را از نهادهای رسمی ربودند. امروز نرخ خدمات شهری را دولت تعیین نمی‌کند بلکه اسنپ تعیین می‌کند. ما جای خالی کارآمدی نهادهای حکمران را داریم با نهادهایی پر می‌کنیم که تمام عناصر حکمرانی خوب را تیک می‌زنند. کارنامه ما در پرداختن به نهادهای مردمی چقدر قابل دفاع است و چقدر فضا را باز کردیم؟

وی تأکید کرد: دینامیک سوم دینامیک در مسائل است، یعنی مسائلی که ما ساخته بودیم در حال فروپاشی است و روی هر مسئله دست بگذارید ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی دارد ولی ما هنوز درگیر نگاه تک‌بعدی هستیم. من امروز صبح نمایشگاهی بودم با همین مفهوم؛ به عنوان نمایشگاه استارتاپ‌ها و نوآوران حوزه حکمرانی. عنوان یکی از استارتاپ‌ها این بود «سامانه راستی‌آزمایی اخبار مهم». اینها به زودی گوی سبقت را از حکمرانان ما خواهند ربود و افسران فضای حکمرانی آینده هستند.

وی در پایان گفت: پس بدانید دینامیک حوزه حکمرانی در سه حوزه رو به پیچیدگی می‌رود. امروز خبری منتشر شد مبنی بر تولید آیین‌نامه توسط هوش مصنوعی. این تاریخ را باید نوشت که هوش مصنوعی جای قانون‌گذار ما دارد قانون می‌نویسد ولی ما هنوز درگیر نوشتن آیین‌نامه در کمیسیون‌ها هستیم.

اغتشاش مفهومی در واژه حکمرانی

در ادامه نشست سیدمهدی الوانی، پدر علم مدیریت دولتی در ایران سخنرانی کرد و گفت: ما درباره واژه حکمرانی دچار اغتشاش مفهومی شدیم که باید ابتدا آن را حل کنیم. برخی از این واژه حکومت‌داری را برداشت کردند و دنبال این افتادند دانشکده حاکم تولید کنند یعنی مسئله علمی به یک مسئله دیگر تبدیل شد، در حالی که اصلا اینگونه نیست. تاریخ در هر دوره‌ای یک ضرورت‌هایی را به ما نشان می‌دهد‌ و ما برای آن چاره‌اندیشی می‌کنیم. حکمرانی بر اساس چنین نیازی شکل گرفته است. حکمرانی یعنی توزیع قدرت نه تراکم قدرت و از این جهت مطلوب افرادی که دنبال قدرت‌نمایی هستند، نخواهد بود.

وی افزود: حکمرانی ترکیب نگاه دولت، بخش خصوصی و مردم است لذا توزیع قدرت است نه تراکم قدرت. ما در حکمرانی نوعی شراکت را مبنا قرار می‌دهیم و حکمرانی ترکیب این سه نگاه است. ترکیب این سه گانه نیازمند تحول ساختاری است و دولت به جای هرم سلسله مراتبی باید به سمت شبکه‌ای نگاه کردن برود. در حکمرانی خبری از سلسله مراتب نیست. تحول دوم مشارکت و با هم بودن است. سومین مسئله تحول حقوقی است یعنی همه بخش‌ها از حقوق یکسان برخوردار باشند. در حکمرانی مشورت جای خودش را به شراکت می‌دهد و همه حق مساوی در تصمیم‌گیری خواهند داشت.

الوانی ادامه داد: لازمه تحقق حکمرانی این است برای مردم، بخش خصوصی و دولت حقوق یکسان قائل باشیم. برای حکمرانی تغییر قانونی کفایت نمی‌کند و باید دگرگونی ذهنی برای ما حاصل شود و بدانیم مدیریت ما شبکه‌ای و خودکار است و به نگاه بالاسری نیاز ندارد. اگر چنین نگاهی داشته باشیم، وزارت علوم نمی‌تواند در همه امور سرک بکشد بلکه آن هم رکنی در کنار بخش خصوصی و جامعه خواهد بود. اگر نگاهمان به حکمرانی اینگونه باشد، نیاز نیست به آن پسوند بدهیم.

وی افزود: عامل مهم برای تحقق حکمرانی اعتماد و سرمایه اجتماعی است، یعنی انتظار نداشته باشید با یک قانون ایجاد شود بلکه باید زمینه فرهنگی آن وجود داشته باشد. دولت باید به مردم اعتماد داشته باشد. بروکراسی موجود نتیجه عدم اعتماد دولت به مردم است. شما باید این مخاطره را بپذیرید که اگر اعتماد کنید افرادی از آن سوء استفاده خواهند کرد ولی در عین حال برای تحقق حکمرانی نیاز دارید اعتماد کنید.

در ادامه برنامه حجت‌الاسلام و المسلمین مصطفی رستمی، رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها سخنرانی کرد و گفت: بحث من حکمرانی در جامعه اسلامی است. از ابتدای شکل‌گیری اسلام مسئله حکمرانی در اندیشه مسلمانان مطرح بوده است. اختلافاتی که پس از پیامبر(ص) اتفاق افتاد، ریشه جدی در مسئله حکومت و حکمرانی داشت. به همین دلیل می‌توانید در مجموع علوم اسلامی ریشه‌های این بحث را پیدا می‌کنید. چه بسا انتخاب این موضوع در زمانی که افراد و قطب‌های مدعی مدیریت جامعه زیاد هستند اهمیت بیشتری پیدا کند، به همین دلیل در نظام اندیشه اسلام به مسئله حکمرانی توجه داریم.

وی افزود: قرآن رسالت پیامبر(ص) را تعلیم و تزکیه معرفی می‌کند. دعای حضرت ابراهیم(ع) برای مردم آخرالزمان همین بود که پیامبری داشته باشند تا به آن‌ها تعلیم داده و آن‌ها را تزکیه دهد. خود پیامبر(ص) می‌فرمایند من مبعوث شدم قله‌های اخلاقی را به کمال برسانم. آیا این قالب قالب موعظه‌ای دور از جامعه است؟ خیر؛ همین پیامبر(ص) که دنبال تعلیم و تزکیه بود یک جامعه با تمام ساختارهای خودش را تعریف می‌کند که مرزبندی های مشخصی دارد. اگر اتصال اجزای جامعه پیامبر(ص) را ملاحظه کنیم یک رابطه عرضی و یک رابطه طولانی دارند. قرآن می‌فرماید مؤمنین ولی هم هستند یعنی اتصال متناظر و عرضی دارند. قرآن یک ولایت طولی هم در جامعه مطرح می‌کند و آن ولایت خدا و رسول است. در جای جای قرآن معرفی این جنس از ولایت مشاهده می‌شود. این اتصال اجزای جامعه به یکدیگر اهمیت دارد و این جامعه خودش را از دیگر جوامع متمایز می‌کند.

دوره تکاملی نظام حکمرانی

در ادامه برنامه سیدمحمد مقیمی، رئیس دانشگاه تهران سخنرانی کرد و گفت: من بحثم را حول دو موضوع پی می‌گیرم. نکته اول اینکه ما در حوزه اداره امور جامعه مرز دانش‌مان کجاست و این دانش چه مراحلی را طی کرده است. دوم اینکه در عرصه عمل چقدر از نظرات علمی استفاده کردیم. در بخش اول حتماً اساتید به رویکردهای مختلفی که وجود دارد پرداختند ولی باید اشاره کنم ما در عرصه نظریه‌پردازی یک سیر تکاملی را طی کردیم. رویکرد اول رویکرد دولتی سنتی بود. در رویکرد دوم مدیریت دولتی نوین مطرح شد امروز هم بحث حکمرانی مطرح می‌شود. وقتی صحبت از اداره جامعه می‌کنیم، سه بخش ایفای نقش می‌کنند بخش عمومی، خصوصی و مردمی.

وی افزود: در رویکرد مدیریت دولتی سنتی بروکراسی مبنای عمل اداره جامعه بود ولی وقتی مدیریت دولتی نوین مطرح شد، گفته شد اگر جوامع می‌خواهند اهداف خود را تأمین کنند باید بخش خصوصی مورد توجه قرار گیرد و تقویت شود. در دوره حکمرانی صحبت از این است جامعه مدنی نقش پررنگ‌تری در مدیریت جامعه ایفا کند.

مقیمی تأکید کرد: مسلم است شاهد مسیرهای متعددی در نظریه‌پردازی حکمرانی بودیم که ای بسا منفعت عامه در اثر آن دچار چالش شده است. در فضای جامعه مدنی اگر به تجربه کشورهای مختلف مراجعه کنیم اینقدر مردم‌گرایی دچار افراط شده که به عوام‌گرایی منتج شده است. از یک منظر، دیگر رسانه‌ها توانستند اراده خود را به عرصه اداره جامعه تحمیل کنند. باید نظام حکمرانی بین سلایق مختلف آشتی برقرار و نسبت میان آن‌ها را تنظیم کند. ما باید یک دیدگاه متوازن نسبت به تئوری‌های غربی داشته باشیم. عناصر حکمرانی مطرح‌شده در دسته‌بندی اندیشمندان غربی عناصر خوبی است ولی چیزی که ما را متمایز می‌کند این است که مثلاً در حکمرانی قانون که یکی از این عناصر است، باید روح حاکم بر قانون اسلامی باشد و نگاه توحیدمحوری به عنوان مبنا مورد نظر باشد.