خطبه متقین درس تعامل با دنیا است

«عَظُمَ الْخالِقُ فى اَنْفُسِهِمْ، فَصَغُرَ ما دُونَهُ فى اَعْيُنِهِمْ»

ابتدای خطبه چنین است که «همّام» خدمت حضرت امیرالمؤمنین(ع) می‌رسند و از ایشان صفات متقین را می‌خواهند. حضرت سعی می‌کنند با کلمات مختصری پاسخ ایشان را بدهند و می‌فرمایند: اگر می‌خواهی متقی باشی باید به کلمه تقوی و احسان ملتزم باشی و بعد حضرت به آیه‌ای استشهاد می‌کنند. همّام از این پاسخ حضرت قانع نمی‌شود و عطش معرفتی او با شنیدن این دو کلمه اشباع نمی‌شود و مجدداً از حضرت علی(ع) درخواست می کنند که حالات متقین را توصیف کند به گونه‌ای که بتواند آن‌ها را مجسم کند. با تأکید همام، حضرت صفات را بیان می‌کنند تا اینکه در یکی از فرازها فرمودند:

»عَظُمَ الْخالِقُ فى اَنْفُسِهِمْ، فَصَغُرَ ما دُونَهُ فى اَعْيُنِهِمْ»

وی توضیح داد: خداوند در نفس‌هایشان ـ نه بر سر زبان‌ها؛ نه تنها به عنوان یک شعار زبانی برای تظاهر کردن ـ بزرگ است، ‌حال نتیجه این عظمت و بزرگداشت ربوی چیست؟ «فصغر ما دونه فی أعینهم» حرف «ف» در این عبارت بیانگر نتیجه است؛ در نتیجه بزرگداشت مقام الهی، هر چیزی ما سوای خداوند در نگاه آنها کوچک و حقیر است.

تمرین بزرگداشت مقام الهی در واجبات دینی

انصاری ادامه داد: بزرگداشت مقام الهی که در واجبات دینی خود به این امر تمرین داده می‌شویم؛ مثل نماز که از «الله اکبر» شروع می‌شود و یا اقامه بر تعظیم جایگاه ربوبی اشاره دارد. اذکار رکوع و سجود نیز برای این است که خدا را به عظمت یاد کنیم.

این مدرس دانشگاه گفت: متقین کسانی هستند که خدا را نزد نفس خود بزرگ یافته‌اند در نتیجه در نگاه و اندیشه اینها هر چیز غیر از خدا حقیر است، وابسته است. به همین عنوان حضرت امیرالمؤمنین(ع) درس بزرگی به ما می‌دهد که ملجأ اول و آخر شما در زندگی باید خدا باشد. تنها او هست و جز او کسی نیست.

روش رویگردانی از دنیا این است که خدا در نفس شما بزرگ شود

به گفته وی این موضوع می‌تواند در تعیین رفتارها و منش‌های ما در زندگی سرنوشت‌ساز باشد. در بین تمام فقرات خطبه، این فقره کلام جامع و زیبایی است که درخشندگی خاصی دارد. لب لباب مطلق این خطبه و بخصوص این فقره این است که حضرت امیرمؤمنان(ع) می‌خواهند به ما درس حقارت دنیا را بیان کنند. هر چیزی غیر از خدای متعال ارزش سرمایه‌گذاری ندارد. یعنی حضرت در این خطبه درس رویگردانی از دنیا را به ما یاد می‌دهد. روش و راه رویگردانی از دنیا این است که خدا در نفس شما بزرگ شود. پس راهکار تحقیر دنیا بزرگ شمردن خالق است

مؤمن خود را به سرچشمه وصل کرده است

وی با بیان اینکه مرجع همه آفات حب دنیا است، با اشاره به حدیث معروف «حب الدنیا رأس کل خطیئه» توضیح داد: کسی که دنیا را دوست دارد، حسود است، مغرور است، اهل دادن وجوهات شرعی نیست، اهل مقام‌پرستی است چون دنیا برای او باارزش است. پس آغاز هر گناهی به عشق به دنیا برمی‌گردد که اتفاقاً نزد متقین دنیا بی‌ارزش‌ترین عنصر است و این ثمره جمله اول است که فرمود: «عظم الخالق فی أنفسهم» مؤمن خود را به سرچشمه وصل کرده است از این رو هیچ چیز برای او غیر خدا ارزش ندارد.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: گویا حضرت امیرالمؤمنین(ع) در این خطبه درس مذمت دنیاپرستی را بیان می‌فرماید. پیش از این فراز فرمودند: «مشیهم التواضع» متقین خودبرتربین نیستند، لباس و پوشش آنها میانه‌روی است، اهل اشرافی‌گری نیستند اهل مسابقه در دنیا نیستند؛ بلایی که متأسفانه جوامع اسلامی ما را تهدید می‌کند و آسیب فراوانی برای ما دارد این است که کسانی بخواهند مسابقه تجمل‌گرایی داشته باشند، این می‌تواند تیشه به ریشه انقلاب اسلامی بزند. حضرت امیرالمؤمنین(ع) جز به قرص نانی اکتفا نکرده بود، او امام ما است ما باید از ایشان تبعیت کنیم.

وی ادامه داد: متقین اهل اعتدال و میانه روی هستند. این قدر از دنیا بریده‌اند که نسبت به ذات باری‌تعالی شناخت پیدا کردند، آنها آنقدر از دنیا رهیده‌اند که اگر اجلی که خداوند متعال برای آنها محتوم کرده است، نبود، هر آینه از شوق لقای الهی پر می‌کشیدند و به ملکوت الهی می‌پیوستند.

انصاری گفت: متقین به راحتی حاضرند از دنیا و تمامی تعلقات خود دل بکنند و خود را به منشأ عشق حقیقی الهی متصل کنند. آنها افرادی هستند که اگر اجل خداوند برای آنها محتوم نبود روحشان از دنیا بریده بود، چون خدا برای آنها باارزش است هر چیزی غیر از او برای آنها بی‌ارزش می‌شود. بنابر این خطبه متقین در حقیقت درس تعامل با دنیا است.