یقین به عنوان غایت نهایی انسان با تفکر به دست می‌آید

به گزارش ایکنا، آیت‌الله محمدتقی مدرسی، از مراجع تقلید و صاحب تفسیر «هدایت»، در ادامه مباحث تفسیر سوره مبارکه رعد به آیه سوم این سوره مبارکه پرداخت. متن سخنان این مفسر قرآن به شرح زیر است:

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

«وَهُوَ الَّذِی مَدَّ الْأَرْضَ وَجَعَلَ فِیها رَواسِیَ وَأَنْهاراً وَمِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فِیها زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ؛ و اوست کسى که زمین را گسترانید و در آن، کوه‌ها و رود‌ها نهاد، و از هر گونه میوه‌اى در آن، جفت جفت قرار داد. روز را به شب مى‌پوشاند. قطعاً در این [امور]براى مردمى که تفکّر مى‌کنند نشانه‌هایى وجود دارد».(رعد، ۳)

انسان برای تقویت حواس خود، ابزار‌های مختلفی ساخته است. برای گوش، سمعک، چشم، عینک، دیدن ذره‌ها، میکروسکوپ، دیدن ابعاد دور، دورنما و بقیه ابزار‌هایی که حواس خود انسان را تقویت می‌کند. برای تقویت حواس درونی که در زبان عربی «جوانح» گفته می‌شوند، نباید غافل شویم. بصیرت قلب و تفکر و تعقل برای تقویت به ابزار‌هایی نیاز دارند. مطلوب این است که نگاه ما نگاه خدایی باشد. طبق روایات مؤمن با نور خدا به همه چیز می‌نگرد. «المؤمن ینظر بنور الله».

در فرازی از مناجات شعبانیه آمده است: «ان من انتهج بک لمُستنیر». کردار و پندار ما باید خدایی باشد. بار‌ها و بار‌ها گفته شد که چگونه باید حقایق را ببینیم و در مورد آن‌ها فکر کنیم. راه درست که همان صراط مستقیم است در دو بعد خلاصه می‌شود. اول با چشم باز در دنیا زندگی کنیم. حقایق را جدی بگیریم و توجه کنیم. طبیعت و پدیده‌های اطراف خود را در نظر بگیریم و در مورد آن‌ها فکر کنیم. مرحله بعد این است که از همین پدیده‌ها به خالق و پدید‌آورنده برسیم و خداوند را بشناسیم. اگر تمام حقایق را به عنوان آیت، یعنی راه رسیدن به حقیقت در نظر بگیریم و با حقیقت که همان اسماء الله الحسنی است، خداوند را بشناسیم، آن هنگام عالم برای ما مکشوف می‌شود؛ که زیربنای تفکر اسلامی، خداشناسی، خودشناسی، اخلاق حسنه و یقین به آخرت است.

در آیه دوم می‌فرماید: «لَعَلَّکُمْ بِلِقاءِ رَبِّکُمْ تُوقِنُونَ» و در آیه بعد می‌فرماید: «لآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» و نیز در ادامه فرموده: «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ»، ارتباط این سه فراز در آیات، چیست؟ هدف رسیدن به یقین است. برای رسیدن به هدف طبق رهنمود آیات، تفکر می‌کنیم، به حقایق می‌رسم و تعقل می‌کنیم. یعنی بعد از رسیدن به حقیقت، آن حقیقت را حفظ می‌کنیم. «عَقَلَ» یعنی حَفَظَ، یعنی جزء نظام معرفتی و شناختی ما بشود. در این چارچوب خداوند آیات خود را بیان می‌کند. یکی از این آیات این است: «وَهُوَ الَّذِی مَدَّ الْأَرْضَ وَجَعَلَ فِیها رَواسِیَ وَأَنْهاراً وَمِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فِیها زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ».

به زمین نگاه کنید، هموار بودن زمین کمک می‌کند که روی آن زندگی کنیم. گفته شده سطوح سیارات دیگر سخت و ناهموار است و امکان کشاورزی و زندگی در آنجا نیست. هموار بودن زمین شاید به دلایلی باعث ایجاد زمین لرزه شود و به این دلیل خداوند کوه‌ها را خلق کرد. کوه‌ها در واقع زمین را از لرزه‌ها حفظ می‌کنند. با وجود زمین و کوه‌ها، رود‌هایی پدیدار شد و آب از کوه‌ها جاری شد. رود‌هایی نیز در زیر زمین وجود دارند و آب را منتقل می‌کنند.

 

 

«مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فِیها زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ»؛ خداوند می‌فرماید از تمام میوه‌ها زوج خلق کرده است. زوجیت در عالم خلقت هدفمند و مهم است. «سُبْحانَ الَّذِی خَلَقَ الْأَزْواجَ کُلَّها مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ وَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ مِمَّا لا یَعْلَمُونَ؛ پاک [خدایى]که از آنچه زمین مى‌رویاند و [نیز]از خودشان و از آنچه نمى‌دانند، همه را نر و ماده گردانیده است». (یس/ ۳۶) انسان و تمام مخلوقات زمین جفت آفریده شده‌اند، از جمله گیاهان، ابر، باد، برق و….

تکامل بین عالم خلقت حکمتی دارد، اولا هیچ مخلوقی خود را خلق نکرده و در خلقت خود شریک نبوده است «ما أَشْهَدْتُهُمْ خَلْقَ السَّماواتِ وَالْأَرْضِ وَلا خَلْقَ أَنْفُسِهِمْ؛ آنان را نه در آفرینش آسمان‌ها و زمین به شهادت طلبیدم و نه در آفرینش خودشان». اگر هر مخلوقی می‌خواست خود را خلق کند، طوری خلق می‌کرد که نیاز به جفت نداشته باشد. گاهی خداوند تعبیر می‌کند «زوجٌ کریم»، برخی مفسرین این طور گفته‌اند که در رابطه بین زن و مرد یک طرف برای طرف دیگر خوار و ذلیل نیست، چون نیاز دوطرفه است، پس بی‌نیازی وجود ندارد. اگر به این مسأله دقت کنیم که هیچ چیز و کسی بی‌نیاز نیست و احتیاج به مکمل دارد، پی می‌بریم که خالقی بی‌نیاز وجود دارد. چون خالق بی‌نیاز است، مخلوقات خود را طوری آفریده که به او و به یکدیگر نیاز داشته باشند. شاید به سبب نیاز به یکدیگر متوجه شوند از خالق بی‌نیاز نیستند. کسی که فکر می‌کند از خالق بی‌نیاز است، اول بی‌نیازی خود از دیگران را ثابت کند.

یکی از مصادیق زوجیت شب و روز است. شب و روز با هم ارتباط دارند و نشان‌دهنده قدرت خداوند است. «یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ» یعنی شب و روز را جایگزین هم می‌کند. «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» این‌ها آیات و نشانه‌های قدرت خداوند و برهان است. راه رسیدن به حقیقت، همین آیات است. آیا هر کسی می‌تواند از این آیات استفاده کند؟ حضرت امیر المؤمنین(علیه السلام) در دعای صباح می‌فرمایند: «وَسَرَّحَ قِطَعَ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ بِغَیَاهِبِ تَلَجْلُجِهِ، وَأَتْقَنَ صُنْعَ الْفَلَکِ الدَّوَّارِ فِى مَقَادِیرِ تَبَرُّجِهِ، وَشَعْشَعَ ضِیَاءَ الشَّمْسِ بِنُورِ تَأَجُّجِهِ، یَا مَنْ دَلَّ عَلَىٰ ذَاتِهِ بِذَاتِهِ؛‌ای آن‌که زبان صبح را به گویایی تابش و روشنایی‌اش بیرون آورد و قطعه‌های شب تار را با تیرگی‌های شدید به هم پیچیده‌اش به اطراف جهان فرستاد و ساختمان سپهر گردون را در اندازه‌های زیبایش محکم ساخت و پرتو خورشید را به روشنایی شعله‌ور در همه‌جا برافروخت،‌ای آن‌که ذاتش بر ذاتش دلیل است».

اگر نشانه‌ها و آیات خداوند را ببینیم و او را یاد کنیم، زندگی ما دگرگون می‌شود. اصل کلمه فکر و تفکر این است که انسان معلومات خود را به کار گیرد و هر حقیقتی را می‌بیند، ساده از آن عبور نکند. در آیه بعد می‌فرماید «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ». پس از تفکر، نوبت به عقل می‌رسد و باید از عقل استفاده کرد. با تفکر و تعقل، کم‌کم به یقین برسیم که غایت نهایی است.