سندی درباره حمایت امام سجاد(ع) از قیام مختار نداریم

به گزارش ایکنا، مجید معارف، استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران، شامگاه 31 مردادماه در نشست علمی «تأثیر حادثه عاشورا در رخداد قیام‌های ضداموی» که از سوی انجمن علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: در سوره دخان بعد از اینکه خداوند اعلام نمود فرعونیان در دریا غرق شدند، فرموده است: «فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاءُ وَالْأَرْضُ وَمَا كَانُوا مُنْظَرِينَ...»؛ می‌فرماید: آسمان و زمین بر فرعون و فرعونیان و هلاکت آنها گریه نکرد «و ماکانو منظرین» یعنی چشمی دنبال آنها نبود. در اینجا مراد این است که از ساکنان آسمان و زمین کسی نَگریست و چشمی هم تعقیب‌کننده سرنوشت آنها نبود.

وی افزود: این آیه یک مفهومی می‌تواند داشته باشد و آن اینکه هستند کسانی که وقتی از دنیا رفتند آسمانیان و زمینیان متاثر شده و برای وفات آنها گریه می‌کنند. انسان‌هایی هستند که وقتی از دنیا رفتند برای آنها اشک ریخته می‌شود، امام حسین(ع) فرمودند انا قتیل العبرات، من کشته‌ اشک‌ها هستم یعنی عده‌ زیادی بعد از شهادت من برای من گریه خواهند کرد و بعدها ائمه(ع) از گریه استفاده و به آن توصیه و تشویق کردند و فرمودند؛ من بکی او ابکی او تباکی وجب علیه الجنة.

معارف ادامه داد: در قرآن کریم قانونی به نام قصاص داریم، آیه 178 بقره اصل قصاص و آیه بعد فلسفه قصاص را بیان فرموده است. در سوره اسراء هم فرموده است: وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا فَلَا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا، در ابتدا فرموده حق ندارید انسانی را مگر در مسیر حق و عدالت بکشید که قصاص و جهاد یکی از مسیرهای حق است. قرآن از به ناحق کشته شدن به «مظلوما» تعبیر کرده و تاکید دارد که ما حق قصاص را برای اولیای دم قائل هستیم و الیته اولیای دم هم نباید در کشتن اسراف کنند.

استاد دانشگاه تهران بیان کرد: امیرمؤمنان(ع) وقتی ابن ملجم مرادی یک ضربه به او زد به حسن بن علی(ع) فرمودند اگر من سالم ماندم که خودم تدبیری خواهم کرد ولی اگر از دنیا رفتم فقط یک ضربه به او بزنید و او را مثله و شکنجه نکنید. حال در بحث ما کشته شدن مظلومی به نام امام حسین(ع) را داریم و باید ببینیم در اینجا اولیای دم امام(ع) چه کسانی هستند؟ البته در تاریخ قیام مردم مدینه موسوم به حره، قیام توابین و قیام مختار ثقفی، هر سه در خونخواهی امام حسین(ع) انجام شد.   

وی افزود: حنظله از سربازان پیامبر(ص) در احد بوده و یک شب قبل از جنگ، مراسم عروسی داشت و اجازه گرفت زفاف را با نوعروس خود داشته باشد و روز بعد حنظله شهید می‌شود و نطفه فرزندی به نام عبدالله بسته می‌شود. خداوند تقدیر فرمود این فرزند صالح از این مرد پا به عرصه وجود گذاشت که شجاع و معتمد اهالی مدینه بود و به اتفاق تعدادی از اهالی مدینه مسئولیت یافتند که به شام بروند و تحقیق کنند بعد از مرگ معاویه چه کسی جانشین شده است. شامیان از اینها پذیرایی گرمی کردند، ولی اینها متوجه فسق و فجور دربار یزید شدند.

وی ادامه داد: لذا این گروه به مدینه برگشتند و نسبت به فسادهای یزید روشنگری کردند؛ اینها تازه فهمیدند چه کلاهی سر آنها رفته و نتوانسته‌اند به حمایت از امام حسین(ع) بروند لذا عامل یزید در مدینه را اخراج می‌کنند و مدینه خودمختار و از دست نیروهای اموی آزاد شد.

معارف گفت: همزمان مکه در دست ابن زبیر بود لذا یزید لشکر خونریز و بی رحمی را به فرماندهی مسلم بن عقبه به مدینه فرستاد و مردان جنگی مدینه هم بیرون شهر در منطقه‌ای به نام حره موضع گرفتند و سپاه اموی در این جنگ شکست خورد و عبدالله هم شهید شد و مدینه به مدت سه روز بر اهالی اموی حلال شد و بعد از سه روز اهالی مدینه محکوم شدند یا کشته شده یا به عنوان برده با یزید بیعت کنند.

اعلام بی طرفی و تقیه امام سجاد(ع) در واقعه حره

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه امام سجاد(ع) در این جنگ اعلام بی طرفی کردند، اضافه کرد: اگر امام بی طرف نبودند و تقیه نمی‌کردند نسل امامت منقرض شده بود و حتی مروان بن حکم خدمت امام سجاد(ع) رفت و زن و فرزندش را در امان امام قرار داد. یزید کلا سه سال خلافت کرد و در سال اول دستش به خون امام حسین(ع) و اصحاب ایشان رنگین شد. در سال دوم جنایت حره را شکل داد و در سال سوم هم به تخریب بیت الله الحرام و کعبه به فرماندهی حصین بن نمیر پرداخت و البته در این نبرد، خبر مرگ یزید آمد.    

معارف با اشاره به واقعه توابین گفت: حسین بن علی(ع) به عنوان تنها نواده پیامبر(ص) در بین مردم محبوبیت داشت ولی بیش از هر کسی کوفیان شرمنده بودند زیرا بزرگان کوفه نامه برای امام فرستاده و دعوت کردند ولی بعدا زیر آن زدند و مسلم در این راستا شهید شد. مسلم از اهالی کوفه بیعت گرفت و نامه به امام داد که العجل، ولی با آمدن ابن زیاد، ورق برگشت و اهالی کوفه از عزم خود برگشتند.

توابین به اجتهاد خود عمل کردند

وی افزود: به امام(ع) اجازه برگشت به کوفه و مدینه را ندادند و در نهایت عاشورا رخ داد و متعاقب آن پشیمانی شدیدی گریبانگیر برخی از بزرگان اهل کوفه شد و توبه کردند. سلیمان بن صرد خزاعی از صحابه پیامبر(ص) و از دلباختگان امام(ع) بود ولی به دلایلی قصور کرد و مرعوب شده بود و در نهایت طبق اجتهاد خودش توبه عملی کرد. ما در هیچ جای تاریخ نداریم که قیام توابین با تایید و نظر امام سجاد(ع) باشد بلکه اجتهاد خود آنها بود.

معارف تصریح کرد: یکی از سخنگویان توابین یعنی عبیدالله بن عبدالله وقتی خواست سپاه جمع کند از قول سلیمان بن صرد می‌گوید؛ انا ادعوکم الی کتاب الله و سنت نبیه و ...؛ من شما را به کتاب خدا و سنت پیامبر و به خونخواهی خون‌های اهل بیت(ع) و جهاد با کسانی که ریختن خون امام حسین(ع) را حلال  شمردند و از دین خارج شدند، دعوت می‌کنم، یا در این مسیر کشته می‌شویم که جزء ابرار هستیم و اگر قدرت یافتیم آن را به اهل بیت(ع) باز می‌گردانیم.

وی افزود: به نظر می‌آید اگر اینها پیروز می‌شدند واقعا خلافت را به امام سجاد(ع) تحویل می‌دادند زیرا اهداف سیاسی نادرست را دنبال نمی‌کردند. اینها در منطقه‌ای به نام حرورا اردو زدند و در جنگ با سپاه شام، سلیمان و یارانش مظلومانه به شهادت رسیدند.

استاد دانشگاه تهران اظهار کرد: این قیام هم مانند قیام اول از دو جهت ناکام ماند؛ یکی از بعد سیاسی چون حریف سپاه اموی نشدند و دوم از بعد پیگیری خون قاتلان امام حسین(ع) هم ثمره نداشت و نتوانستند انتقام خون امام را از سران دشمن بگیرند.

گزارشی درباره حمایت امام سجاد(ع) از قیام مختار نداریم

معارف با اشاره به قیام مختار گفت: او با یارگیری از موالیان (اعم از ایرانی و اغیرایرانی) و ارتباط با محمدبن حنفیه (که البته این هم خیلی صریح نیست) اقدام خود را شروع کرد و ما هیچ سند تاریخی نداریم که وی حکمی از امام سجاد(ع) گرفته باشد ولی به هر حال وی موفق شد نظر بزرگانی را نسبت به تایید قیامش از سوی ابن حنفیه بگیرد؛ او قبایل کوفه را علیه حاکم زبیری متحد کرد و سرانجام موفق شد تا شبث و شمر و عمرسعد را بکشد و سر چند نفر از استوانه‌های فاجعه کربلا را به مدینه فرستاد.

وی ادامه داد: وقتی سر مبارک امام حسین(ع) را وارد کوفه کردند ابن زیاد در حال غذا خوردن بود و با بی اعتنایی سر امام(ع) را مشاهده کرد و سبب دل شکستن امام سجاد(ع) شد و تقدیر رقم خورد وقتی امام سجاد(ع) مشغول تناول غذا بودند سر ابن زیاد را جلوی امام انداختند و ایشان با دیدن سر این ملعون شاد شدند.

مختار مورد مدح ائمه(ع) قرار گرفت

معارف بیان کرد: من دنبال نیت‌خوانی از قیام مختار نیستم ولی به نظرم انگیزه او دینی بوده و ماموریت او گویا کشتن قاتلان امام حسین(ع) در تقدیر الهی بود و بعد از انجام این ماموریت خودش گرفتار نفاق کوفیان شد زیرا کوفیان حمایت مختار از موالی را برنتابیدند و معتقد بودند که وی موالی را بر اعراب و اصالت عربی ترجیح داده است. ابراهیم مالک اشتر نتوانست به موقع به کمک مختار برود و برخی اطرافیان وی هم از او جدا شدند و قیامش شکست خورد.

وی افزود: وقتی ما می‌خواهیم قیام مختار را ارزیابی کنیم به صورت نسبی در مقایسه با قیام‌های قبل موفق‌تر بود و حرمله و ابن زیاد و خولی و شمر و عمرسعد و ... را کشت ولی نسبت به اهداف قیام امام حسین(ع)، قیام موفقی نبود. در کتاب رجال کشی تعابیری از امامان در مدح و ثنای مختار وارد شده است؛ مانند جزالله المختار خیرا، از زبان امام سجاد(ع)، یا روایت امام باقر(ع) که فرمودند؛ لا تسب المختار، به او دشنام ندهید او قاتلان ما را کشت و دنبال خون ما بود و بیوه‌های ما را شوهر داد و زمانی که اهل بیت پیامبر در تنگنا بودند اموالی به آنها داد. امروز هم قبر وی در کوفه مورد احترام شیعیان است.

اولیای دم امام حسین(ع) خداوند و امام زمان(عج) هستند

معارف با بیان اینکه خونخواهی امام حسین(ع) با این سه قیام خاتمه نیافت، تصریح کرد: بر بالای گنبد حسینی(ع) پرچم سرخی وجود دارد که نماد خونخواهی است و در بین اعراب هم این موضوع رسم بوده است. حال چه کسی خونخواه امام خواهد بود؛ در درجه اول خونخواه امام حسین(ع)، خود خداست ولی خدا اراده خود را از طریق امام معصوم(ع) جاری می‌کند و آن امام، امام زمان(عج) است.

معارف ادامه داد: در دعای ندبه می‌خوانیم: این الطالب بدم المقتول بکربلا؛ حال ممکن است این سؤال پیش بیاید که مگر مختار قاتلان را قصاص نکرد ولی این بخشی از کار است زیرا امام حسین دنبال اقامه حق و از بین بردن باطل، امر به معروف و نهی از منکر و ... بود و مادامی که اهداف ایشان در تمام پهنه هستی و حداقل در جهان اسلام محقق نشده است امام حسین(ع) مطالبه دارد به همین دلیل هنوز که هنوز است باید خونخواه خون امام(ع) باشیم و پی‌جویی خون او یعنی تحقق اهداف عالیه قیام ایشان است.

استاد دانشگاه تهران تاکید کرد: مضاف بر این بحث اولیای دم امام حسین(ع) هم اول خدا بعد امام زمان و در درجه بعد شیعیانی هستند که زیر پرچم امام معصوم پیکار می‌کنند. به همین دلیل در زیارت عاشورا می‌خوانیم: انی سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم الی یوم القیامه. همچنین می‌خوانیم: فاسئل الله الذی اکرم مقامک و اکرمنی بک ان یرزقنی طلب ثارک مع امام منصور من اهل بیت محمد(ص). زیارت عاشورا از زیارات مقبوله و دارای سند از امام باقر(ع) است. خود امام سجاد(ع) فرموده‌اند از خدا می‌خواهم که روزی من کند که دنبال خونخواهی امام حسین(ع) زیر پرچم امام منصور از اهل بیت محمد(ص) و امام هادی باشم.